Do 12 kwietnia w warszawskiej Wallspace Gallery potrwa wystawa Bożenny Biskupskiej Śladem Jednonogiego. Ekspozycja skupiona jest wokół figury Jednonogiego, która jest jednym z najbardziej charakterystycznych elementów w twórczości artystki. Kim (lub czym) jest Jednonogi i w jaki sposób objawia się w sztuce Bożenny Biskupskiej?

ARTYKUŁ SPONSOROWANY

NARODZINY JEDNONOGIEGO

Jednonogi ujawnił się po raz pierwszy jeszcze na początku lat 80. XX wieku. Pojawia się w szkicach, rysunkach, a także w formie malarskiej. Element na płaszczyźnie obrazu sugeruje figurę ludzką, zsyntetyzowaną do uproszczonej, niemal abstrakcyjnej formy. Wciąż można w nim jednak odczytać obecność ludzkiego ciała. Obrazy z tego okresu, przedstawiające Jednonogiego, można zobaczyć również na wystawie w Wallspace Gallery. Czy tworząc ekspresyjne, barwne obrazy z figurą Jednonogiego artystka myślała już o kolejnych jego odmianach, a może była to tylko sugestia tego, co nastąpiło w 1987 roku?

Wtedy bowiem Jednonogi przybiera formę przestrzenną, bardziej namacalną, stabilną i wyrazistą. Powstaje Jednonogi (ultramaryna) – rzeźba betonowa pokryty polichromią w odcieniu ultramaryny. Ten Jednonogi jest prawie rzeczywistych rozmiarów (liczy bowiem ponad 2,5 m wysokości), jeśli przyjmiemy, że przyrównujemy go do wzrostu człowieka. Forma z 1987 roku ujawnia zainteresowanie nowym materiałem w twórczości Biskupskiej, jakim jest beton. Rzeźba Jednonogiego (ultramaryna) jest także manifestacją fascynacji kolorem, która była obecna w tym czasie w sztuce artystki. W tej pracy zauważamy także pewnie odcięcie się od zamiłowania do figuracji. Jednonogi, choć jest w pewnym sensie sylwetką ludzką, poddany jest pewnemu uproszczeniu, które stawia go na pograniczu sztuki abstrakcyjnej a figuratywnej. Rzeźba cechuje się niezwykłą ekspresją, która została wyzwolona poprzez swoistą deformację figury.

Niedługo po powstaniu Jednonogiego (ultramaryna), w 1995 roku, artystka stworzyła siedem monumentalnych powtórzeń tej rzeźby. Za główne medium wciąż służy beton, ale nowe figury nie charakteryzują się odważnym kolorytem, są w odcieniach szarości.

WYTYCZANIE OBRAZU 343

Pod koniec lat 90. Jednonogi pojawia się w zmniejszonej, lecz również zmultiplikowanej odsłonie. W latach 1997-1998 artystka pracuje nad instalacją, która w pewien sposób wyznacza kierunek jej poszukiwań. W dziele Wytyczanie obrazu 343 Jednonogi jest po raz pierwszy zwielokrotnionym elementem monumentalniej instalacji rzeźbiarskiej. Na 343 betonowych płytach Bożenna Biskupska wyryła powielony znak Jednonogiego. Na każdej płycie dostrzeżemy 49 symboli – po 7 znaków w każdym z 7 rzędów. Liczba 7 objawia się także w sumie 343 płyt, które stanowią jej iloczyn.

Bożenna Biskupska, Wytyczanie, 1998-2001, fot. Łukasz Brodowicz, dzięki uprzejmości Wallspace Gallery

Jednonogi, który wytyczany był początkowo na płótnie i papierze, a potem w pełnoplastycznej formie rzeźbiarskiej, w Wytyczaniu obrazu 343 zostaje sprowadzony do symbolu, znaku czy pisma. Można dojść do wniosku, że figura, która narodziła się jeszcze na początku lat 80., traci swoją indywidualność oraz jednostkowość i staje się w pewnym sensie znakiem, a być może i swoistą jednostką miary. Jednonogi w Wytyczaniu obrazu nie stracił jednak swojej tożsamości.

Każdy znak to efekt zindywidualizowanego gestu twórczego, który nigdy nie powtarza się po raz drugi. Dlatego każdy Jednonogi to jednostka oryginalna i indywidualna, choć tworzona w pewnym cyklu, jest kształtowana osobno. Jednonogi ujawnia tutaj swój potencjał ciągłego rozrastania. Bożenna Biskupska znak Jednonogiego zamieniła w osobiste pismo, dzięki któremu bez słów snuje opowieści o upływie czasu, nieskończoności i przemijaniu.

WYTYCZANIE OBRAZU 01

W 1998 roku Jednonogi ponownie powstaje w pełnoplastycznej formie rzeźbiarskiej. W tym czasie Bożenna Biskupska zaczyna tworzyć drobne figurki Jednonogiego, o wysokości ok. 5 cm. Artystka każdą z małych rzeźb kształtuje indywidualnie w wosku, a następnie są one odlewane w brązie. Niewielkie figurki znajdują swoje miejsce jako najistotniejszy element instalacji Wytyczanie obrazu 01 z lat 1998-2002. Choć sam Jednonogi pojawia się pod postacią filigranowych, wręcz eleganckich rzeźb z brązu, cała instalacja, złożona z płyt wykonanych z betonu i mączki marmurowej, jest monumentalna, a nawet, możliwie nieskończona. Modularność Wytyczania obrazu 01 pozwala myśleć o elementach kompozycji jako jednostkach umożliwiających nieskończone kształtowanie obiektu.

Bożenna Biskupska, Wytyczanie obrazu 01 (fragment), 2008, fot. Łukasz Brodowicz, dzięki uprzejmości Wallspace Gallery

Instalacja, podobnie jak w przypadku Wytaczania obrazu 343, oparta jest o sprecyzowaną ilość jednostek Jednonogiego na jednej płycie, które organizują kompozycję według matematycznego, harmonijnego i geometrycznego podziału. W systemie zastosowanym przez Bożennę Biskupską w instalacji Wytyczanie obrazu 01 figurki Jednonogiego osadzane na płytach pozornie zaburzają rytm siódemek zastosowany w poprzedniej realizacji. Płaszczyzny wciąż są zakomponowane w siedmiu rzędach Jednonogich, ale każda z płyt składa się z 24 lub 25 figurek, ułożonych alternacyjnie w całą instalację. Kafle w jednym przypadku rozpoczynają swój układ od rzeźby Jednonogiego (wtedy płyta składa się z 25 figurek, a pierwszy rząd z 4), w innym zaś od pustego pola, przez co na całym podłożu znajdują się 24 formy. W ten sposób cyfra 7 nadal obecna jest w tym podziale, a na dyptyku dwóch płaszczyzn możemy doliczyć się 49 Jednonogich. Płyty tworzą zatem jednorodną, rytmiczną i harmonijną kompozycję. Uzupełniają się, tworząc liczbę idealną.

Bożenna Biskupska, Wytyczanie obrazu, 1994, fot. Łukasz Brodowicz, dzięki uprzejmości Wallspace Gallery

Małych figurek Jednonogiego wykonanych z brązu, które po raz pierwszy pojawiły się w omawianej instalacji, powstało od tego czasu kilkadziesiąt tysięcy. Zmultiplikowany Jednonogi jest upostaciowieniem zarówno przemijania, jak i nieskończonej i niekończącej się energii życiowej. Jednonogi jest indywidualną jednostką, ale także elementem większej całości, grupy. Instalacja jest refleksją nad trwaniem i byciem, a przy tym zadaje pytania o wolności i zniewoleniu. W końcu to także przykład procesualności tworzenia. Artystka przy tworzeniu Jednonogich za każdym razem oddaje odrobinę siebie – swojego gestu, ruchu ręki, odcisków palca.

GDZIE JEST JEDNONOGI?

Jednonogi od lat 80. XX wieku pojawia się w twórczości Bożenny Biskupskiej w różnej formie czy rozmiarze. Znajduje się na rysunkach, obrazach, szkicach, przybiera formę rzeźby i instalacji – niekiedy drobnych, innym razem monumentalnych. Na wystawie Śladem Jednonogiego w Wallspace Gallery zobaczymy Jednonogich o różnych formach i tożsamościach. Ponadto Jednonogi przybiera tutaj nową formę, między innymi w pracy Tektonika z 2024 roku.

Bożenna Biskupska, Jednonogi, 2023, fot. Łukasz Brodowicz, dzięki uprzejmości Wallspace Gallery

A ta moja uporczywa powtarzalność figury Jednonogiego ma uświadamiać ludziom, że są bardzo ważni w świecie. Co z tego, że nas jest siedem czy ileś miliardów. Każdy jest indywidualny, dlatego ja tak uporczywie wytwarzam te figurki, można się utożsamić z którąś, albo przynajmniej mieć świadomość, że w tym systemie światowym jesteśmy globalnym zjawiskiem wytyczania obrazu świata za pomocą tego, że istniejemy. Ja tylko chcę uzmysłowić, że jesteśmy wszyscy w procesie życia, i że to ciągle się rozrasta, wobec tego należy mieć świadomość indywidualności w tym procesie.

– Bożenna Biskupska

Bożenna Biskupska, Jednonogi (fragment), fot. Celina Przyklęk, dzięki uprzejmości Wallspace Gallery

W wielkoformatowych instalacjach Bożenny Biskupskiej zachwyca lekkość i harmonia, które ewokują. Mimo, zdawałoby się, dominującej nad widzem formy, obiekty dają raczej ukojenie, niż wzbudzają niepokój. Rytmiczny, zygzakowaty, symetryczny układ Jednonogich pozwala na zatopienie się w myślach i kontemplacji. To sztuka niezwykle refleksyjna i uniwersalna. To bez znaczenia, w jakim momencie życia ją oglądamy, w jakim ustroju politycznym się znajdujemy, ani w jakiej sytuacji. Te prace mogą opowiadać o jednostce jako elemencie większej całości, o człowieku i ludzkości. Odnajdziemy w nich także problematykę systemową, a nawet, co sugerują doświadczenia rodziców artystki, kwestie zagłady i wojennej traumy. Za tą interpretacją idzie także sama forma instalacji – pomnikowa, złożona z płyt, przywołujących na myśl tablice upamiętniające.

Bożenna Biskupska od dziesięcioleci odnajduje nowe formy i rozwiązania dla postaci Jednonogiego. Czy poszukiwania się już zakończyły? A może Jednonogi przyjmie postać nieznaną do tej pory odbiorcom, a nawet samej artystce?

Natalia Gaj