
Mozaika jest jedną z najstarszych i najpiękniejszych technik dekoracyjnych. Pierwsze znane realizacje zostały stworzone jeszcze za czasów starożytnych, a zachowane do dziś dekoracje pochodzą nawet sprzed kilku tysięcy lat. Gdzie mozaika ma swoje źródło? Jak ta wyjątkowa technika jest wykorzystywana współcześnie?
ARTYKUŁ SPONSOROWANY
CZYM JEST MOZAIKA?
Mozaika to technika polegająca na układaniu wzorów i kompozycji z różnobarwnych, różnego kształtu i wielkości kawałków materiału — kamienia, szkła czy ceramiki. Sześcienne kostki wykorzystywane w niektórych metodach układania mozaiki nazywane są tesserami. Elementy są umieszczane na starannie i odpowiednio przygotowanym podłożu. Technika ta zachwyca efektami, które można porównać nawet z malarstwem. Wielobarwne elementy odbijają światło i oddziałują na siebie, tworząc często wręcz iluzjonistyczne kompozycje. Możliwości, jakie daje mozaika, były wykorzystywane do tworzenia czysto ornamentalnych czy geometrycznych kompozycji, ale także do komponowania scen rodzajowych, zapisów wojennych podbojów czy scen mitologicznych, a następnie, w czasach wczesnochrześcijańskich i później — scen biblijnych.

Mozaika na budynku Haus des Lehrers, Berlin, lata 60. XX wieku, fot. Andreas Steinhoff
DEKORACJA ARCHITEKTONICZNA
Dzięki swojej niezwykłej trwałości i odporności na warunki atmosferyczne, co udowadniają zachowane dzieła z czasów starożytnych, mozaika była i jest wykorzystywana głównie jako dekoracja architektoniczna. Swoje zastosowanie znalazła także w rzemiośle i dizajnie — taką dekorację nazywamy mozaiką florencką (pietra dura). Metoda ta, zapoczątkowana we Włoszech w okresie renesansu, polega na układaniu dekoracji nie z kostek, lecz z płytek wykonanych ze szlachetnych skał, takich jak marmur czy lapis lazuli.

Współczesny przykład mozaiki florenckiej, Agra, Indie, fot. William Tunstall-Pedoe | źródło: Wikipedia
OD STAROŻYTNOŚCI
Historia mozaiki sięga czasów III tysiąclecia p.n.e. i starożytnej Azji Mniejszej, znana była także w basenie Morza Śródziemnego. W greckich dziełach od III w. p.n.e. odnajdziemy nie tylko dekoracje roślinne i geometryczne, ale również motywy mitologiczne, sceny polowania czy sceny z życia codziennego zamożnych obywateli. Czas silnego rozwoju popularności sztuki mozaikowej plasuje się w Rzymie, w I wieku n.e.
- Piękność z Durrës, IV w. p.n.e, fot. National Historical Museum, Tirana, Albania
- Mozaika przedstawiająca polowanie na Jelenia, Macedonia, koniec IV w. p.n.e | źródło: Wikipedia
- Villa Romana La Olmeda, Hiszpania, IV-V w. | źródło: Wikipedia
W tym czasie stosowano głównie trzy podstawowe techniki — opus barbaricum, opus tesselatum oraz opus vermiculatum. Opus barbicanum to głównie wzory roślinne i geometryczne stworzone za pomocą barwnych kamieni o różnorodnych kształtach, z kolei w technice opus tesselatum wykorzystywano małe sześciany (1 cm sześcienny), co wiązało się z większą precyzją i brakiem pewnej przypadkowości. Ostatnia metoda, opus vermiculatum, jest najbardziej różnorodna — wykorzystywano sześciany, walce, trójkąty czy elementy nieregularne, wybór materiału był podyktowany tematem kompozycji. W czasach rzymskich mozaiki królowały jako dekoracja willi, często jako ozdoba podłogowa, ale była równie popularna w budynkach użyteczności publicznej. Dekorowała budynki od pałaców do bazylik.

Bitwa Aleksandra z Dariuszem, II wiek p.n.e | fot. Berthold Werner, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Neapolu
NAJPIĘKNIEJSZE DEKORACJE?
Zainteresowanie mozaiką zostało przełożone na grunt sztuki wczesnochrześcijańskiej, gdzie była wykorzystywana jako dekoracja budowli sakralnych. Drugi etap rozkwitu mozaiki nastąpił w VI wieku naszej ery. Za pierwsze mozaiki wczesnochrześcijańskie uznaje się dekoracje grobowca Juliuszów, pochodzące z połowy III wieku. Wśród dekoracyjnych, jak i symboliczny winorośli przedstawiono postać interpretowaną często jako Sol Invictus. Najwięcej mozaik powstało na przełomie V i VI wieku, większość zachowała się we Włoszech. Wśród nich należy wyróżnić zespół dekoracji zdobiący mauzoleum Galii Placydii w Rawennie. Nie można także nie wspomnieć o zachwycających mozaikach w Bazylice San Vitale w Rawennie. Sztuka mozaikowa była najchętniej wykorzystywana we Włoszech i wiodła prym aż do późnego średniowiecza. W okresie renesansu i baroku mozaikę zastąpiły freski, które stały się wręcz kluczową dekoracją architektoniczną.
- Mozaika z Dobrym Pasterzem, Mauzoleum Galli Placydii w Rawennie | źródło: Wikipedia
- Dekoracja mozaikowa, grobowiec Juliuszy | źrodło: Wikipedia
- Mozaika w Bazylice św. Witalisa w Rawennie | źródło: Wikipedia
ODRODZENIE MOZAIKI

Gustav Klimt, Adele Bloch-Bauer I (ok. 1907) | źródło: Wikipedia
Mozaika jako rodzaj sztuki i forma dekoracyjna zaczęła ponownie fascynować artystów na przełomie XIX i XX wieku. Pojawiło się coraz więcej dekoracji, a mozaiki niekiedy funkcjonowały jako samodzielne, odrębne dzieła sztuki, niejako na zasadach malarstwa. Wpływ zainteresowania mozaiką widać wyraźnie w dekoracyjnym malarstwie Gustava Klimta, którego postaci noszą ozdobne stroje przywodzące na myśl właśnie tę technikę. Warto przyjrzeć się także twórczości włoskiego futurysty — Gino Severiniego, który nie tylko inspirował się mozaiką w swojej technice malarskiej, ale także tworzył mozaiki, które były ciekawą syntezą kubizmu i inspiracji mozaiką starożytną. W twórczości Lucio Fontany, jednego z najważniejszych włoskich artystów XX wieku, także odnajdziemy rzeźby pokryte mozaiką.

Wejście do Parku Güell w Barcelonie, fot. Marc Desbordes
Sztuka mozaikowa odegrała istotną rolę w XX wieku jako dekoracja, często monumentalna, reprezentacyjnych budowli. Nie można zapomnieć o Gaudim, który w swoich licznych realizacjach stawiał na mozaikę jako jeden z elementów dekoracyjnych. Architekt znany jest przede wszystkim z wykorzystywania ciekawej techniki, jaką jest trencadís — to rodzaj mozaiki, którą wykonuje się za pomocą kawałków płytek i porcelany. Antonio Gaudi po raz pierwszy zastosował tę technikę w Pawilonach Güell, jak również w licznych dekoracjach samego Parku Güell.
OGRÓD TAROTA
Przy rozważaniach o mozaice nie można zapomnieć o Il Giardino dei Tarocchi (Ogród Tarota) Niki de Saint Phalle. Ten wyjątkowy ogród rzeźb w Toskanii zachwyca monumentalnymi realizacjami pokrytymi mozaiką. Przy tworzeniu tej przestrzeni artystka inspirowała się właśnie Parkiem Güell Gaudiego. Wizyta w tym miejscu w 1955 roku wywarła znaczący wpływ na jej dalszą twórczość. Motywacją do stworzenia ogrodu był dla artystki nie tylko Park Gaudiego, ale także odwiedziny w manierystycznym Parco dei Mostri w Bomarzo oraz Le Palais Idéal w południowo-wschodniej Francji. Niki de Saint Phalle zapragnęła stworzyć podobny projekt, ale stworzony przez kobietę. Park ikonograficznie oparty jest na motywach z tarota. W ogrodzie znajdziemy 202 monumentalne rzeźby z betonu pokryte lustrami i ceramiczną mozaiką. Do niektórych, największych obiektów można wejść. Sama artystka mieszkała w jednej z nich przez kilka lat podczas realizacji projektu. Pracę nad ogrodem rozpoczęły się w 1978 roku, a pierwsza rzeźba architektoniczna zaczęła powstawać w 1980 roku. Park został otwarty dla zwiedzających w 1998 roku.

Niki de Saint Phalle, Rzeźby w Giardino dei Tarocchi | źródło: Wikipedia
WSPÓŁCZESNA MOZAIKA
Współcześnie mozaika przyjmuje najróżniejsze formy. Wciąż jest chętnie wykorzystywana jako element dekoracyjny architektury oraz wnętrz. Współcześni artyści i artystki znalazły dla niej także zastosowanie w sztukach wizualnych. Spośród współczesnych twórców i twórczyń mozaiki warto wyróżnić choćby Sonię King, amerykańską artystkę, która zajmuje się mozaiką abstrakcyjną. Jej kompozycje, układane często koncentrycznie na planie koła, ujmują kolorystyką i wielością kształtów. Mozaika ma także swój rekord Guinnessa — aktualnym rekordzistą jest albański artysta Saimir Strati — twórca największych na świecie mozaik. Współczesną specjalistką mozaiki jest brytyjska twórczyni Emma Biggs, która napisała szereg książek związanych z nowoczesną mozaiką.

Mozaiki ceramiczne autorstwa Wojciecha Fangora na dworcu kolejowym Warszawa Śródmieście, 1963 | źródło: Wikipedia
Kompozycje mozaikowe nierzadko wykorzystujemy w naszych domach jako dekorację. Rzadziej pojawiają się one jako monumentalne realizacje naścienne, choć to rozwiązanie było szczególnie popularne przez niemal całą II połowę XX w. w Polsce, a nawet całej Europie. Mozaika jest istotnym elementem współczesnych trendów architektonicznych — znajdziemy ją na blatach stołów, ozdabiają fragmenty ścian. Obecnie częściej stawiamy na kompozycje bliższe malarstwu. Dzięki swojemu przestrzennemu charakterowi blisko jej do rzeźby, ale iluzjonistyczne możliwości sprawiają, że staje się ona w pewnym sensie także malarstwem. Takie funkcje spełniają realizacje tworzone między innymi przez markę Artessa.
GDZIE MOZAIKA SPOTYKA MALARSTWO
Dzieła oferowane przez Artessę powstały z miłości do sztuki, które swoje źródło miała już w dzieciństwie założyciela — Dominika Kulkowskiego. Twórca pod koniec lat 90. XX wieku po raz pierwszy spotkał się z techniką mozaiki, a przygoda z tą metodą zaczęła się na poważnie po pewnej podróży do Włoch. To właśnie wtedy Dominik Kulkowski utwierdził się w przekonaniu, że chce poświęcić mozaice więcej uwagi.

Realizacja mozaiki, blat | źródło: Artessa
Artessa to miejsce, w którym mozaika artystyczna, wykonywana tradycyjną metodą, zostaje przeniesiona do współczesnego świata architektury. Zarówno mozaiki jak i malarstwo są odpowiedzią na potrzeby współczesnych miłośników sztuki, ale cechują się także jakością wykonania co wyróżnia ofertę Artessa. Materiały, które wykorzystywane są do tworzenia mozaik, pochodzą przede wszystkim z miejsc, które od wieków słyną z mozaiki. Mozaiki proponowane przez markę są tworzone nie tylko z sześciennych tesserów układanych w geometryczne formy, ale również ręcznie docinanych kształtów, w zależności od potrzeb konkretnego projektu. Kompozycje czerpią inspiracje z mozaiki starożytnej, zarówno te abstrakcyjne, czysto dekoracyjne, jak i te figuratywne, przedstawiające choćby stworzenia wodne czy kultowy jeszcze w czasach dawnych kosz z owocami. Artessa oferuje także możliwość stworzenia mozaiki na zamówienie zgodnie z inwencją klienta.
- Mozaika na podłodze | źródło: Artessa
- Mozaika kosz z owocami | źródło: Artessa
- Mozaiki Artessa | źródło: Artessa
Poza ciekawą ofertą mozaik odnajdziemy także liczne przykłady różnorodnego malarstwa współczesnego i dawnego. Wśród obrazów współczesnych znajduje się nie tylko abstrakcja, ale i sztuka figuratywna. Abstrakcyjne, wielobarwne kompozycje abstrakcyjne sprawdzą się zarówno we wnętrzu nowoczesnym, jak i eklektycznym. Dla zwolenników bardziej klasycznych rozwiązań, w sektorze malarstwa współczesnego warto zwrócić uwagę na pejzaże, widoki miast, portrety, ozdobne martwe natury czy kompozycje z obszaru realizmu magicznego. Nie brakuje malarstwa dawnego, które idealnie dopełni klasyczne i eleganckie wnętrze.
Mozaika „Spirala życia” | źródło: Artessa
„Spectrum malarstwa jest w szczególności bardzo szerokie. Posiadamy malarstwo dawne, które reprezentują w naszej ofercie prace nawet blisko 200-letnie. Szczególne miejsce w naszych sercach ma zawsze malarstwo polskie przełomu XIX i XX wieku. Są wśród nich portrety, pejzaże, sceny rodzajowe czy martwa natura. Podobnie z techniką. Prezentujemy również malarstwo odległe twórców zagranicznych” – przybliża ofertę Dominik Kulkowski.
W ofercie Artessy każdy znajdzie coś dla siebie — klasyczne mozaiki, odważne abstrakcyjne malarstwo czy sztukę dawną, która zasili najciekawsze zbiory kolekcjonerskie. Choć proponowane dzieła są różnorodne, łączy ich wyjątkowa jakość wykonania. Artessa to miejsce, które spotka się z oczekiwaniami wszystkich miłośników sztuki, niezależnie od ich potrzeb.
W działalności Artessy mozaika, malarstwo oraz oprawa obrazów stanowią jedność. „Biorę to w jedną klamrę, ponieważ wszystko sprowadza się do malarstwa. Malarstwo łączy obraz, mozaikę jako jedną z najstarszych znanych technik malarskich i ramy, które od wieków dodają sztuce wartości dodanej” – stwierdza Kulkowski.
Natalia Gaj
fot. góra: Fernand Léger, Grand parade with red background, mozaika, 1958 (projekt 1953), National Gallery of Victoria, Australia | źródło: Wikipedia