Nowy rekord? Autoportret Jacka Malczewskiego sprzedany za 4,2 mln zł

17 października podczas aukcji „Sztuka Dawna. XIX wiek, Modernizm, Międzywojnie” w DESA Unicum padła wysoka kwota za obraz autorstwa Jacka Malczewskiego. „Autoportret z czaszką” z 1908 roku został wylicytowany za 4,2 mln zł — to jeden z najdroższych obrazów tego artysty sprzedanych na rynku sztuki. 

Choć rekord aukcyjny należy do innego dzieła Jacka Malczewskiego, DESA Unicum określa październikową sprzedaż jako rekordową. Obraz pierwotnie należał do jednej z prywatnych, warszawskich kolekcji, a ostateczny wynik aukcyjny przekroczył estymację (2-3,5 mln zł). Z kolei faktyczny rekord należy do dzieła „Rzeczywistość”, które zostało sprzedane w 2022 roku podczas grudniowej aukcji w DESA Unicum za kwotę 20,4 mln złotych. 

Jacek Malczewski, Autoportret z czaszką, 1908 | źródło: DESA Unicum

Jacek Malczewski znany jest ze swoich licznych autoportretów. Oprócz typowych autoportretów w obrazach malarz pojawia się czasami jako obserwator wydarzeń, innym razem nadaje postaciom biblijnym i mitologicznym swoje rysy. „Autoportret z czaszką” pochodzi z serii wybitnych autoportretów Malczewskiego z 1908 roku; w tymże roku namalował także „Na jednej strunie”,  „Święty Franciszek” (gdzie nadał świętemu swoją twarz), „Rzeczywistość”, tryptyk „Grosz czynszowy” czy „Autoportret z muzą”. 

„W znakomitym »Autoportrecie z czaszką« z 1908 roku twarz artysty jest ożywiona, wzruszona, oczy zdziwione. Malarz, ukazany w popiersiu, ma na sobie białą bufiastą koszulę i fioletową kamizelkę, na głowie coś pośredniego pomiędzy kapeluszem a hełmem. Postać artysty – trójwymiarowa, rzeźbiarska – zbudowana jest bardziej kolorem niż oświetleniem. Tłem dla portretu jest fragment pracowni z ustawionymi niewielkimi obrazkami i dominującą czaszką – symbolem vanitas. Pierwiastek niepokoju wprowadzają do obrazu wykadrowane, jakby zawieszone w przestrzeni, dłonie. ‘Autoportret z czaszką’ należy niewątpliwie do arcydzieł. Stanowi on znakomity przykład portretu, w którym malarz koncentruje się na swoje twarzy, stwarzając pretekst do psychologicznej analizy swojego wnętrza. Patrzy przenikliwie, ma wysublimowane poczucie własnej wartości i świadomość roli artysty. W »Autoportrecie z czaszką«, podobnie jak w wielu innych wizerunkach własnych, wyraźna jest tendencja do heroizacji postaci. Synteza formy, znakomita materia malarska, doskonale zhramonizowana skala barwna czynią ten obraz jednym z najwybitniejszych autoportretów artysty” ~ Jacek i Rafał Malczewscy, koncepcja i redakcja albumu Zofia Katarzyna Posiadała, katalog wystawy, Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu, Radom 2014, s. 22

Jacek Malczewski, „Rzeczywistość”, 1908, fot. Desa Unicum

Oprócz „rekordowego” dzieła Jacka Malczewskiego na październikowej aukcji w DESA Unicum pojawiły się jeszcze dwa inne obrazy tego autora – „Portret kobiety” z 1919 roku, który nie został sprzedany oraz „Portret Wincentego Łosia” z 1878 sprzedany za 84 tys. zł. Wśród innych ciekawych sprzedaży znalazł się „Przewóz rannych” Józefa Brandta sprzedany za  1 920 000 zł,  „Portret rodziny de la Burdé” autorstwa Józefa Mehoffera wylicytowany za 552 tys. zł czy „Dziewczynka z koszem kwiatów” Tadeusza Makowskiego sprzedany za 348 tys. złotych. 

N.G