Za nami kolejny wspaniały rok. Przez ostatnie miesiące byliśmy świadkami ekscytujących, interesujących i nietuzinkowych przedsięwzięć kulturalnych i artystycznych, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Nie zabrakło kontrowersji i głośnych wydarzeń. Miniony rok obfitował także w ciekawe wystawy, które przyciągnęły uwagę miłośników sztuki na całym świecie. Mimo zapowiadanych spadków na globalnym rynku sztuki na krajowych i zagranicznych targach sztuki nadal panowała ożywiona atmosfera. Chociaż nowych rekordów aukcyjnych było mniej niż w 2023 roku, kilka spektakularnych transakcji i tak przyciągnęło uwagę kolekcjonerów i mediów, zarówno na największych zagranicznych aukcjach, jak i na polskim rynku sztuki.

Czy rok 2024 na międzynarodowym rynku okazał się lepszy niż lata ubiegłe? Jak komentują eksperci rynku sztuki, nie udało się uzyskać tak wysokiego wyniku, jak w czasie pandemii czy latach ją poprzedzających. Według The Art Newspaper zmalał także popyt na dzieła z sektora sztuki najnowszej, choć nie można powiedzieć tego o sytuacji na rynku sztuki w Polsce. W największych domach aukcyjnych, takich jak Christie’s czy Sotheby’s, sprzedaż spada już drugi rok z rzędu. Również wśród wiodących galerii międzynarodowych widać pewne oznaki kryzysu — w galerii White Cube zlikwidowano około 50 stanowisk, podobnie jak w galeriach Pace czy David Zwirner. Czy wydarzenia te mogą zwiastować początek pewnego kryzysu? Czy dotyczy on także naszego lokalnego rynku? 

Wartość sprzedaży dzieł sztuki w Polsce wykazuje wyraźny trend wzrostowy w latach 2019-2021, osiągając szczyt w 2021 roku. Ten okres dynamicznego wzrostu można przypisać kilku czynnikom, w tym rosnącemu zainteresowaniu inwestowaniem w sztukę jako stabilne aktywo oraz wzrostowi liczby prywatnych kolekcjonerów. Spadek wartości sprzedaży w 2022 roku o 12,8% można interpretować jako naturalne wyhamowanie po okresie gwałtownych wzrostów, co jest typowe dla rynków podlegających cyklicznym zmianom. Stabilizacja w 2023 roku sugeruje, że rynek osiągnął nowy poziom równowagi, co jest pozytywnym sygnałem dla przyszłych inwestycji – komentuje Anna Niemczycka-Gottfried.

GLOBALNE REKORDY AUKCYJNE 

Choć na globalnym i lokalnych rynkach zanotowano spadki w sprzedaży, na aukcjach nie zabrakło wysokich kwot oraz rekordów aukcyjnych.  Najdroższym dziełem sprzedanym na aukcji w 2024 roku był obraz pędzla René Magritte’a, „L’Empire des Lumières” z 1954 roku. Praca osiągnęła kwotę 121,2 mln dolarów i stała się tym samym nie tylko rekordowym obrazem artysty, ale także najdroższym dziełem sprzedanym na rynku sztuki w 2024 roku. 

Na drugim miejscu znalazła się realizacja „Standard Station, Ten-Cent Western Being Torn in Half” (1964), której autorem jest Ed Ruscha. Praca została sprzedana w listopadzie w domu aukcyjnym Christie’s w Nowym Jorku i osiągnęła sumę 68,3 mln dolarów. Na ostatnim miejscu na podium plasują się ikoniczne „Nymphéas”  Claude’a Moneta. Obraz wylicytowano w nowojorskim Sotheby’s za cenę 65,5 miliona dolarów. 

Leonora Carrington, Les Distractions de Dagobert, 1945 | źrodło: Sotheby’s

Wśród wysokich wyników należy wyróżnić także rekordową sprzedaż obrazu Leonory Carrington. 15 maja, podczas Modern Evening Auction w nowojorskim Sotheby’s pobito dotychczasowy rekord Leonory Carrington. Obraz „Les Distractions de Dagobert”, którego wartość szacowano na 18 mln dolarów, został sprzedany za kwotę 28,5 miliona dolarów. Poprzednie najdroższe dzieło,  „The Garden of Paracelsus”  z 1957 roku, zostało zakupione w 2022 roku na aukcji w Sotheby’s za 3,3 mln dolarów. „Les Distractions de Dagobert” pobił zatem ten rekord niemal dziewięciokrotnie.

REKORDOWE KWOTY NA POLSKIM RYNKU

Również na naszym rodzimym rynku nie brakowało dużych sprzedaży. Najdroższym obrazem sprzedanym na polskim rynku okazało się „Zatopione miasto” Andrzeja Wróblewskiego. Obraz tego wybitnego artysty osiągnął niespełna 6,5 miliona złotych na aukcji w DESA Unicum. Transakcja nie pobiła jednak rekordu z 2021 roku obrazu „Dwie mężatki”, który osiągnął kwotę niespełna 13,5 mln zł. Na drugim miejscu wśród najdroższych dzieł znalazł się obraz zagranicznego artysty — Georga Baselitza. Obraz „Der Hase” z 1986 roku sprzedano w domu aukcyjnym Polswiss Art za 5,88 mln zł. Z kolei 17 października podczas aukcji „Sztuka Dawna. XIX wiek, Modernizm, Międzywojnie” w DESA Unicum padła wysoka kwota za obraz autorstwa Jacka Malczewskiego. „Autoportret z czaszką” z 1908 roku został wylicytowany za 4,2 mln zł — to jeden z najdroższych obrazów tego artysty sprzedanych na rynku sztuki. 

Jacek Malczewski, Autoportret z czaszką, 1908 | źródło: DESA Unicum

Padł także rekord za dzieło Leona Tarasewicza, którego tryptyk został sprzedany za 1,5 mln złotych (z opłatą aukcyjną). Cała kompozycja liczy niemal 4 metry szerokości oraz niespełna 2 metry wysokości. Tak monumentalne dzieło o nasyconych barwach wyzwala w odbiorcach pewną refleksyjność i zadumę. Dzieło Tarasewicza daje nam pole do medytacji, pozwala zatrzymać się i zastanowić nad tym, co głęboko skrywane. 

Leon Tarasewicz, Bez tytułu,1988 | źródło: Polswiss Art

POLSKIE I ZAGRANICZNE TARGI SZTUKI 

Na europejskim rynku sztuki należy wyróżnić paryskie targi Art Basel. Tym razem targi w stolicy Francji miały miejsce w jednym z najważniejszych wystawienniczych miejsc na świecie — Grand Palais. Niedawno ukończono trzyletnią renowację budynku, który po raz pierwszy posłużył jako przestrzeń dla targów Art Basel. W wydarzeniu wzięło udział aż 195 starannie wyselekcjonowanych galerii z 42 krajów, w tym 53 wystawców, którzy partycypowali po raz pierwszy. Warto zwrócić uwagę na silną i dużą reprezentację galerii francuskich, których zobaczyliśmy aż 64! Wystawcy zostali zaproszeni do prezentacji swoich najlepszych dzieł. Jak twierdzą organizatorzy, przeniesienie targów w Paryżu do Grand Palais ma być podkreśleniem „głębokiego związku Art Basel ze stolicą Francji i jej niezwykłym ekosystemem kulturalnym”.

Art Basel Paris 2024 w Grand Palais, dzięki uprzejmości Art Basel

Warszawskie Targi Sztuki to jedno z kluczowych wydarzeń kulturalnych w Polsce! 21. Warszawskie Targi Sztuki, które odbyły się 23-24 listopada 2024 roku, zapiszą się w historii jako największe rodzime targi sztuki pod względem liczby galerii. Wydarzenie zgromadziło niespełna 120 wystawców, w tym galerie sztuki współczesnej i dawnej, antykwariaty oraz domy aukcyjne z całej Polski. Odwiedzający mieli okazję podziwiać i nabyć ponad 1500 dzieł sztuki, co czyniło to wydarzenie prawdziwą ucztą dla miłośników sztuki. Program wydarzenia wzbogaciły interesujące wykłady, spotkania z ekspertami branży artystycznej, a także wystawy i inspirujące rozmowy z twórcami.

21. Warszawskie Targi Sztuki | fot. rynekisztuka.pl

Na świecie prym wiodły targi Art Basel, czego dowodem jest nie tylko sukces edycji paryskiej, ale także targów Art Basel w Hongkongu. Pierwsza edycja Art Basel Hong Kong miała miejsce jeszcze w 2013 roku i wzięło w niej udział ponad 60 tys. zwiedzających. Od tego czasu targi stały się wiodącym wydarzeniem promującym sztukę współczesną i nowoczesną na terenie Azji. W zeszłorocznej edycji targów wzięły udział aż 242 międzynarodowe galerie sztuki z 40 krajów – to o 65 wystawców więcej niż w 2023 roku. Targi Art Basel Hong Kong rzucają światło przede wszystkim na różnorodny i bogaty rynek azjatycki. Ponad połowa wystawiających się galerii sztuki pochodzi właśnie z tego regionu.

NAJCIEKAWSZE WYSTAWY W POLSCE I NA ŚWIECIE 

Jeśli w minionym roku nie zobaczyliście monograficznej wystawy Józefa Chełmońskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie, do 26 stycznia możecie uwzględnić ją w swoich planach. Wystawa prezentuje około 119 obrazów oraz liczne rysunki pochodzące ze zbiorów publicznych i prywatnych. Chełmoński znany jest przede wszystkim jako kronikarz wiejskiego życia i obserwator natury. Jego dzieła ukazują codzienność wsi z niezwykłą wrażliwością na detale i atmosferę. Dzieła pochodzą z różnych okresów twórczości artysty i poruszają różnorodną tematykę — od wiejskich scen rodzajowych do wnikliwych przedstawień natury. 

Józef Chełmoński, Kuropatwy, 1891, źródło: Muzeum Narodowe w Warszawie

Rok 2024 pod względem wystaw obfitował w ekspozycje poświęcone sztuce kobiet. W podsumowaniu roku nie może zabraknąć wystawy skupionej na twórczości Marii Pinińskiej-Bereś. We wrocławskim Pawilonie Czterech Kopuł Muzeum Sztuki Współczesnej do 13 października mogliśmy zobaczyć retrospektywną wystawę tej twórczyni — jednej z najwybitniejszych polskich artystek XX wieku. Ekspozycja była kompleksowym przeglądem jej twórczości, który obejmuje rzeźby, instalacje oraz dokumentacje performansów, ukazujące główne nurty jej artystycznej działalności. Wystawa badała tematykę kobiecości, erotyzmu oraz relacji człowieka z naturą. Artystka tworzyła dzieła pełne symboliki, w których łączyła naturę z duchowością, często sięgając po formy abstrakcyjne, które były nośnikiem jej emocji i przemyśleń. W jej pracach widoczna jest fascynacja ciałem, a także poszukiwanie ekspresji w materii i formie, które niejednokrotnie wykraczały poza tradycyjne ramy sztuki.

Maria Pinińska-Bereś, Maszynka miłości, 1969, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, fot. Magdalena Lorek

W 2024 roku z okazji 150. rocznicy pierwszej wystawy impresjonistów, zorganizowanej w 1874 roku, paryskie Musée d’Orsay zrealizowało ekspozycję „Paris 1874: Inventing impressionism”. Aby uhonorować tę istotne wydarzenie w historii sztuki, paryskie muzeum zaprezentowało około 130 dzieł. Na wystawie obok obrazów biorących udział w wystawie z 1874 roku zobaczyliśmy także dzieła, które wystawiono na oficjalnym Salonie w tym samym roku. W ubiegłym roku w Alte Nationalgalerie w Berlinie otwarto również monograficzną wystawę „Caspar David Friedrich Infinite Landscapes”. Ekspozycja powstała z okazji 250. rocznicy urodzin artysty. Muzeum po raz pierwszy zaprezentowało tak dużą wystawę monograficzną Caspara Davida Friedricha. Tematem przewodnim wystawy była rola, jaką odegrało muzeum w odkrywaniu na nowo twórczości tego wybitnego niemieckiego malarza na początku XX wieku. Na wystawie pokazano aż 60 obrazów oraz około 50 rysunków, w tym wiele najbardziej znanych dzieł malarza.

Caspar David Friedrich, Mnich na brzegu morza, 1808-10, źródło: Wikipedia

Wydarzenia, które wywarły wpływ 

Jednym z najgłośniejszych i najbardziej wpływowych wydarzeń w Polsce w obszarze kultury w 2024 roku było zdecydowanie otwarcie nowej siedziby Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Hucznemu otwarciu 25 października towarzyszyły wyjątkowe atrakcje i wydarzenia. Wydarzenia towarzyszące otwarciu były zapowiedzią pierwszej wystawy kolekcji Muzeum Sztuki Nowoczesnej, której otwarcie zaplanowano początek 2025 roku. Warto podkreślić, że Muzeum Sztuki Nowoczesnej przez niemal 20 lat funkcjonowało i działało w lokalizacjach tymczasowych. Powstanie nowego budynku to ważny moment nie tylko dla samej instytucji i warszawskiej sceny artystycznej, ale także dla całej Polski w kontekście promowania sztuki rodzimej i międzynarodowej. 

fot. góra: Budynek Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, widok od ulicy Marszałkowskiej. Fot. Marta Ejsmont (2023) | źródło: materiały prasowe MSN

Odbyło się także inne otwarcie instytucji kultury, które zaznaczyło się w kalendarzu minionego roku. 29 lutego, w krakowskim Bunkrze Sztuki miał miejsce wernisaż wystawy „Daj mi wszystko”, który był równocześnie swoistym otwarciem siedziby galerii po remoncie. Prezentacja w zmodernizowanym budynku Bunkra Sztuki uhonorowała niemal 60-letnią historię galerii, która jest jedną z najważniejszych i najbardziej wpływowych instytucji prezentującą polską sztukę współczesną.

W kwestii międzynarodowej, niezmiennie, miano wpływowego wydarzenia bezsprzecznie wędruje do weneckiego Biennale. Zeszłorocznej odsłonie wydarzenia przyświeca hasło „Stranieri Ovunque – Foreigners Everywhere” („Cudzoziemcy są wszędzie”). Tytuł wystawy został zaczerpnięty z cyklu rozpoczętego w 2004 przez kolektyw Claire Fontaine. Na cykl składają się różnobarwne neonowe rzeźby, które głoszą hasło „Foreigners Everywhere” w różnych językach. Temat przewodni 60. edycji odzwierciedlał nie tylko nasze uwikłanie w kryzysy migracyjne, narodowe czy terytorialne, ale także ukazuje fakt, że tak naprawdę, niezależnie od naszych różnic, płci czy tożsamości, wszyscy jesteśmy w pewnym sensie obcokrajowcami. Wystawa ma zwrócić uwagę na bieżące, trudne kwestie, a przy tym jednoczyć, nie dzielić.

Pawilon główny Biennale w Wenecji 2024, fot. Matteo de Mayada | źródło: materiały prasowe

W kategorii wydarzeń, które wywarły wpływ na globalny rynek sztuki, nie można pominąć kontrowersyjnego banana! 20 listopada w nowojorskim Sotheby’s instalacja „Komediant” z 2019 roku autorstwa Maurizia Cattelana została sprzedana za 6,24 mln dolarów. Praca Cattelana to banan przyklejony do ściany za pomocą srebrnej taśmy klejącej. Co ciekawe, instalacja składa się z prawdziwego banana, co czyni ją nietrwałą. Nabywca zatem kupuje niejako samą koncepcję dzieła. Zwycięzca aukcji staje się właścicielem certyfikatu autentyczności i szczegółowych instrukcji artysty dotyczących sposobu eksponowania dzieła. Nabywcą okazał się chiński miliarder, inwestor kryptowalutowy — Justin Sun, który następnie zjadł zakupionego banana! „Wierzę, że to dzieło zainspiruje do przemyśleń i dyskusji w przyszłości i stanie się częścią historii” – tłumaczył kolekcjoner. 

Maurizio Cattelan, Comedian, 2019 | źródło: Sotheby’s

POlska: NAGRODY, RANKINGI, KONKURSY 

Rok zakończyliśmy dwoma nowymi laureatkami prestiżowych nagród. W grudniu poznaliśmy wyniki corocznego rankingu i konkursu — Kompasu Młodej Sztuki. Podobnie jak w roku ubiegłym, podium zdominowały artystki. Laureatką 14. edycji wydarzenia została Lia Kimura — polska artystka japońskiego pochodzenia, której twórczość jest przede wszystkim związana z poszukiwaniem tożsamości. Jej ekspresyjne malarstwo stoi na pograniczu abstrakcji i sztuki figuratywnej. Swoją karierę rozpoczęła w 2016 roku, od tego czasu dzieła Lii Kimury są wystawiane w kraju i za granicą oraz należą do licznych kolekcji prywatnych. Zwyciężczyni otrzymała nagrodę pieniężną oraz możliwość udziału w rezydencji artystycznej na Malcie. Na początku grudnia dowiedzieliśmy się również, kto otrzymał nagrodę im. Katarzyny Kobro. Zwyciężczynią nagrody została Ewa Zarzycka — artystka wizualna, performerka, autorka instalacji i filmów. „Nagroda dla Mistrzyni Słowa za wybitną twórczość, która pomimo upływu czasu nie traci na autonomiczności i oryginalności. Za bycie inspirującą performerką dla kilku pokoleń artystek i artystów, za sieciowanie i wspieranie środowiska artystycznego. Za nowatorstwo, pionierskie podejściu do sztuki i konsekwencję w pracy. Za nieustanne zaczynanie od nowa, odwagę i eksperyment” – w ten sposób jury w składzie Sylwia Gorak (przewodnicząca), Anka Leśniak, Weronika Teplicka, Marta Zgierska uzasadniło swoją decyzję.

Wystawa pokonkursowa 14. Kompas Młodej Sztuki, Muzeum im. Bolesława Biegasa w Warszawie | źródło: materiały prasowe Kompas Młodej Sztuki

Wśród wyróżnień i nagród pragniemy zwrócić uwagę na jedno, które jest bezpośrednio związane z działaniem naszego portalu. 23 maja odbyło się uroczyste rozdanie nagród „Kolekcjonerstwo – nauka i upowszechnianie” im. Feliksa Jasieńskiego za rok 2023. 9. edycja miała miejsce w Domu Spotkań z Historią w Warszawie. Nagrody przyznano w trzech kategoriach. W kategorii „Dziennikarz” nagrodę otrzymała Anna Niemczycka-Gottfried, redaktor naczelna i założycielka portalu rynekisztuka.pl.

Laureaci i laureatki nagrody „Kolekcjonerstwo – nauka i upowszechnianie” im. Feliksa Jasieńskiego za rok 2023 oraz członkowie Kapituły | fot. rynekisztuka.pl

Natalia Gaj

Źródła:

• Eileen Kinsella, Here Are the Most Expensive Lots Sold at Auction in 2024 | artnet.com (dostęp: 07.01.2025)
• Arun Kakar, Auction House Leaders on Their 2024 Reflections and 2025 Predictions | artsy.net (dostęp: 07.01.2025)
• Daniel Cassady, 2024: The Year the Art Market Returned to Reality | artnews.com (dostęp: 07.01.2025)
• Kabir Jhala, The Year in Review: art market slump squeezes biggest players and Frieze for sale | theartnewspaper.com (dostęp: 07.01.2025)

fot.góra: Patricia Ready Gallery of Art, Vitacura, Chile