Od czasów starożytnego Rzymu po współczesne galerie Watykanu, portrety papieskie służyły nie tylko dokumentacji, lecz także przekazowi władzy, duchowości i idei Kościoła. Papieże noszący imię Leon – od wielkiego obrońcy Rzymu, Leona I, po współczesnego Leona XIV – odegrali szczególną rolę w kształtowaniu wizualnego dziedzictwa papiestwa.
Leon I Wielki (ok. 340–461): Papież jako duchowy wódz
Choć nie zachowały się żadne autentyczne portrety Leona I, jego wizerunek zakorzenił się głęboko w ikonografii chrześcijańskiej.
Rafael, Spotkanie Leona I z Attylą, ok. 1513 | źródło: Wikipedia
Przedstawiany często z krzyżem i tiarą, w scenach takich jak „Spotkanie Leona I z Attylą” (Rafael, 1514) – gdzie papież powstrzymuje wodza Hunów – Leon ukazany jest jako boski mediator i obrońca Rzymu. W tym fresku twarz Leona I nosi rysy papieża Leona X, co pokazuje, jak renesansowe portrety łączyły symbolikę historyczną z aktualną propagandą papieską.
Leon II (682–683): Milczący wizerunek w historii ikonografii
Papież Leon II, sprawujący pontyfikat zaledwie przez dziesięć miesięcy, pozostawił po sobie niewiele materialnych śladów w dziedzinie sztuki. Żaden zachowany portret nie przypisuje mu indywidualnych cech – w średniowiecznych manuskryptach oraz późniejszych cyklach ikonograficznych występuje raczej jako anonimowa postać wśród szeregu papieży. Jego wizerunek był traktowany symbolicznie, a nie portretowo. Mimo to, jego znaczenie jako tłumacza dekretów Soboru Konstantynopolitańskiego na łacinę i orędownika jedności liturgicznej w Kościele może stanowić inspirację dla współczesnych artystów poszukujących tematów z mniej znanych zakątków historii papiestwa.
Leonowie na ścianach Watykanu: Papieska potęga w freskach Rafaela
Leon III (795-816): Niewinność potwierdzona przysięgą: Przysięga oczyszczenia na fresku Rafaela
W „Przysiędze Leona III” (1514–1516), Rafael ukazuje dramatyczny moment z roku 800, kiedy papież Leon III – oskarżony o krzywoprzysięstwo – staje publicznie przed swymi oskarżycielami i składa przysięgę oczyszczenia. Dzięki poparciu Karola Wielkiego jego niewinność zostaje uznana, a przeciwnicy wygnani. Fresk staje się symbolem siły moralnej papiestwa oraz idei boskiej sprawiedliwości triumfującej nad politycznymi intrygami.
Rafael, Przysięga Leona III, 1515/16 |źródło: Wikipedia
W obecności Karola Wielkiego Leon III składa uroczystą przysięgę oczyszczenia, prosząc świadków o zaświadczanie jego niewinności. Fresk ukazuje nie tylko dramatyzm wydarzenia, lecz także ideę boskiego wsparcia dla papieża i jego moralnego autorytetu. W tej scenie Leon III staje się symbolem triumfu Kościoła nad politycznymi intrygami – obraz ten spełnia funkcję nie tylko dekoracyjną, ale i ideologiczną.
Leon IV (847–855): Papież cudotwórca i obrońca miasta
W fresku „Pożar w Borgo” (The Fire in the Borgo, 1514–1517), który nadał nazwę jednej z najwspanialszych sal Pałacu Apostolskiego, Rafael ukazuje dramatyczną scenę domniemanego pożaru Rzymu podczas najazdu Saracenów w 846 roku.
Rafael, Pożar w Borgo, 1514 źródło: Wikipedia
W tle kompozycji, z papieskiego balkonu, Leon IV błogosławi płonące miasto – zgodnie z tradycją, to właśnie jego modlitwa miała cudownie ugasić ogień. Artysta umieszcza papieża w tzw. oknie dioklecjańskim, oddając nie tylko duchowy autorytet postaci, lecz także demonstrując swoje zamiłowanie do klasycznej architektury. Choć scena jest bardziej alegoryczna niż dokumentalna, przedstawienie Leona IV jako cudotwórcy i obrońcy Rzymu wpisuje się w renesansową ideę papieża jako duchowego i moralnego bohatera.
Leon IV ponownie – Strateg i zjednoczyciel chrześcijańskiego morza
W „Bitwie pod Ostią” (1514–1516), Leon IV powraca jako pragmatyczny przywódca, który zdołał zjednoczyć włoskie republiki morskie w walce z Saracenami. To już nie cudotwórca, lecz skuteczny strateg witający zwycięskich żeglarzy w porcie. W tej scenie Rafael podkreśla zdolność papiestwa do realnego działania i obrony chrześcijańskiej wspólnoty.
Rafael, Bitwa pod Ostią, 1514 | źródło: Wikipedia
Leon X (1513–1521): Renesansowy książę Kościoła
Portret papieża Leona X autorstwa Rafaela (1518–1519) to jedno z najważniejszych dzieł papieskiego portretu. Leon X – z rodziny Medyceuszy – siedzi z powagą przy pulpicie, otoczony luksusem: aksamit, złocenia, bogate detale rękopisów. Jego oblicze zdradza skupienie, intelekt i polityczną kalkulację. Ten obraz ukazuje papieża nie jako świętego, lecz jako światowego przywódcę, mecenas sztuki i wytrawnego dyplomatę.
Rafael, Portret Leona X, 1518 | źródło: Wikipedia
Leon XI (1605): Papież, którego czas nie zdążył sportretować
Pontyfikat Leona XI trwał zaledwie 27 dni, co nie pozwoliło na stworzenie większej liczby oficjalnych portretów. Jego wizerunki powstały post factum, na podstawie opisów lub istniejących podobizn kardynała Alessandra Ottaviano de’ Medici. Te przedstawienia, choć nieliczne, ukazują skromność i powagę, kontrastując z teatralnością wizerunków barokowych papieży
Leon XIII (1878–1903): Ojciec nowoczesnych mediów
Leon XIII to pierwszy papież, którego uwieczniono na fotografii i filmie. Jego portrety – zarówno malowane, jak i fotograficzne – ukazują go jako starca o ascetycznym wyglądzie i łagodnym spojrzeniu. Fotografie z końca XIX wieku prezentują Leona XIII jako dostępnego i skromnego przywódcę. Jego obecność na pierwszych taśmach filmowych (m.in. błogosławieństwo z 1896 r.) uczyniła go pionierem papieskiej obecności w nowoczesnych mediach.
Philip de László, Leon XIII, 1900 | źródło: Wikipedia
Nowy rozdział: Leon XIV i portret, na który czekamy
Dziś, po ponad pięciu wiekach, Kościół ponownie ma papieża o imieniu Leon. Leon XIV, wybrany w 2025 roku, już zapisał się jako pontyfikat otwarty na współczesne formy sztuki i dialog z kulturą. Choć minęły stulecia od czasów Rafaela, tradycja papieskiego portretu wciąż żyje – teraz nie tylko na płótnie, ale i w fotografii, filmie, a nawet sztuce cyfrowej. W oczekiwaniu na pierwszy oficjalny portret Leona XIV, świat patrzy z zainteresowaniem, jak współczesna ikonografia dopisze kolejny rozdział do długiej historii papieży noszących to dumne imię.
Aleksandra Okupna
