Za kulisami rynku sztuki: Nowy Jork, sztuka i rynek wysokiego ryzyka

Wielu moich znajomych artystów, kolekcjonerów, kuratorów regularnie podróżuje do Nowego Jorku. Przyciąga ich renoma światowego centrum sztuki, obietnica możliwości i nadzieja na spektakularny przełom. Miasto zdaje się wciąż oferować ten sam mit: wystarczy znaleźć się we właściwym miejscu, by zmienić bieg swojej kariery.

Ale warto zdjąć różowe okulary.

Nowy Jork rzeczywiście pozostaje jednym z najważniejszych ośrodków artystycznego świata. Jednak ten rynek nie premiuje marzycieli. 

Dostać się na nowojorską scenę artystyczną to jak próbować wejść na przyjęcie, o którym nikt głośno nie mówi, ale wszyscy chcą tam być. Drzwi są zamknięte, lista gości niewidoczna, a selekcja odbywa się w milczeniu poza wzrokiem tych, którzy czekają w kolejce

Galeria to nie świątynia

W realiach nowojorskiego rynku komercyjnego sztuka funkcjonuje jak towar. Artysta staje się marką, a galeria przedsiębiorstwem nastawionym na maksymalizację zysku i prestiżu. Rolą właściciela nie jest odkrywanie nowych nazwisk, lecz zarządzanie siecią wpływów: od kuratorów i kolekcjonerów, po krytyków, media i sponsorów.

Prawdziwie komercyjne galerie rzadko przyjmują nowych twórców. To środowisko zamknięte, ekskluzywne, funkcjonujące na zasadzie rekomendacji. Reprezentacja artysty oznacza nie tylko prowizję, sięgającą przynajmniej 50%, ale i dostęp do odbiorców, których artysta sam nie byłby w stanie osiągnąć. Problem w tym, że szansa na dołączenie do tego grona bez koneksji jest niemal zerowa.

Matematyka bez złudzeń

Szacuje się, że w Nowym Jorku działa około trzystu liczących się galerii, z których każda reprezentuje średnio kilkunastu artystów. To daje rynek zamknięty dla około 3600 nazwisk. Tymczasem każdego roku do tych drzwi puka kilka, a może nawet kilkanaście tysięcy nowych kandydatów.

Każdy z już reprezentowanych artystów zna kolejnych twórców, zazwyczaj trzech. To ponad dziesięć tysięcy potencjalnych „poleceń”. Do tego dochodzą właściciele galerii, ich znajomi, rodziny, kuratorzy, sponsorzy. Lista rośnie. W tej rzeczywistości nie ma miejsca na przypadkowe wybory z przesłanych portfolio.

źródło: unsplash

Gra kontaktów

Najlepszym miejscem do poznania decydentów nie są galerie. To raczej ich miejsca zabawy, wernisaże, prywatne spotkania. Tam mówi się o sztuce i tam zapadają decyzje.

Właściciel galerii to gracz, ważniejszy niż artysta. Im bardziej otacza go aura gustu, wiedzy i wpływu, tym łatwiej przekona kolekcjonera do zakupu, a krytyka do entuzjastycznej recenzji. Obok galerzysty równie istotną rolę odgrywa kurator lub akademik. To oni mogą zaprosić do wystawy, napisać tekst, wprowadzić artystę do obiegu. Niekiedy ta relacja bywa cenniejsza niż samo portfolio.

Centrum “inwestowania w sztukę”

Ale to właśnie w Nowym Jorku narodziła się idea „inwestowania w sztukę” jako formy lokowania kapitału. To Amerykanie przekształcili sztukę z domeny mecenatu w pełnoprawne aktywo z doradcami, funduszami, indeksami i specjalistycznymi raportami. Do dziś to właśnie tu działa najwięcej art funds wyspecjalizowanych podmiotów inwestujących w dzieła sztuki współczesnej na zasadach podobnych do funduszy hedgingowych.

Doradztwo inwestycyjne w sztukę, segment private banking dla kolekcjonerów i usługi związane z budowaniem portfela artystycznego są w Stanach rozwinięte jak nigdzie indziej na świecie. Nieprzypadkowo. Sztuka w Nowym Jorku to nie tylko ekspresja czy prestiż. To instrument. To narzędzie. To rynek o wysokim ryzyku i potencjalnie wysokiej stopie zwrotu.

Nowy Jork przypomina skrzyżowanie kultury z mechanizmami venture capital. Tu inwestuje się w artystę jak w start-up, intensywnie, szybko i z pełną świadomością, że można zarówno wygrać, jak i sromotnie przegrać.

Stare metody nie działają 

Wielu twórców nadal wierzy w starą szkołę: wysłać portfolio, napisać e-mail, poczekać. Ale to już nie działa. W Nowym Jorku nie liczy się, co robisz. Liczy się, kto cię zna. Z kim się pokazujesz. Kto powie o tobie jedno zdanie w odpowiednim towarzystwie.

Zamiast wysyłać slajdy do setek galerii, lepiej sprawdzić, gdzie odbywają się wernisaże i po prostu tam bywać. Nie raz. Regularnie.

Zbuduj karierę równolegle – lokalnie i globalnie

Nowy Jork to nie wszystko. To jedno z wielu miejsc, które mogą być przystankiem, a nie celem samym w sobie. Najważniejsza rada? Zbuduj karierę równolegle, tam, gdzie jesteś, i tam, gdzie chcesz być. Współpracuj z kuratorami, galeriami, instytucjami w Berlinie, Londynie, Warszawie. Rozwijaj relacje. Rozsiewaj obecność.

Bo Nowy Jork nie nagradza wyłącznie talentu. Nagradza konsekwencję. Obecność. Strategię. Umiejętność budowania własnej pozycji w sieci społecznych i artystycznych zależności.

Manhattan jako poligon

Nowy Jork to żywy organizm rynku sztuki. Miasto, które potrafi wynieść na szczyt lub kompletnie przemilczeć twoje istnienie. Nie działa tu logika sprawiedliwości. Nie działa też wiara, że jakość sama się obroni.

Dla tych, którzy rozumieją mechanizmy gry, Nowy Jork może być trampoliną. Dla pozostałych – brutalną lekcją pokory.

Anna Niemczycka-Gottfried

Fot. u góry| źródło: unsplash, Guggenheim Museum