Wystawa dotyczy szczególnego gatunku fotograficznego – fotografii designu. Odkrywa na nowo intrygującą i mało znaną część dorobku polskich fotografów z lat 50. i 60. XX wieku.
Amerykański designer Joshua Porter ogłosił niedawno, że design nie powinien mieć ze sztuką nic wspólnego, gdyż o ile ten pierwszy po prostu ułatwia użytkowanie przedmiotu, to druga służy wywoływaniu uczuć i refleksji. Być może zgodziłby się z nim klasyk polskiego wzornictwa Krzysztof Meisner (m.in. projektant skutera Osa i aparatu Druh), według którego słowo „design” odnosi się do cywilizacji rynkowej i jej potrzeb, służy wymyślaniu takich towarów i ich dekoracji, by wywołać u konsumenta decyzję o ich zakupie.
– W imię uczestnictwa w tej rynkowej przygodzie słowo design zastąpiło wcześniejsze niemieckie Formgebung iFormgestaltung, francuskie esthetique industrielle czy polskie „projektowanie form przemysłowych”. Te właśnie słowa bliższe są odsuniętemu dziś w cień zakresowi pojęcia design jako projektowaniu dla potrzeb człowieka nie dla potrzeb rynku, bliższe też najważniejszemu nurtowi socdesign – pisał Meisner.
Jak pokazuje wystawa „Foto-soc-dizajn 50.60.” w Galerii Asymetria, w PRL rozziew pomiędzy zjawiskiem wzornictwa jako funkcji rynku a socdesignem miał być wypełniony zupełnie nowym myśleniem o nowoczesnym projektowaniu. Pokazują to przede wszytkim realizacje z okresu odwilży po 1956 roku. Historyk i krytyk sztuki Łukasz Gorczyca tak charakteryzował to zjawisko:
– Druga połowa lat 50. była w Polsce czasem szczególnego ożywienia kulturalnego i po-odwilżowego entuzjazmu. Dziesięć lat po zakończeniu wojny i po traumatycznym doświadczeniu stalinowskiego socrealizmu, kultura artystyczna i wizualna wkroczyła w epokę nowoczesności. Nowoczesność stała się wówczas słowem odmienianym przez wszystkie przypadki, kluczem do opisu nowego paradygmatu kulturowego, powrotem do załamanego projektu modernistycznego i obietnicą nowego, kosmopolitycznego otwarcia polskiej sztuki.
Nowoczesność była podjęciem nowej, uniwersalistycznej estetyki, ale miała zarazem oczywiste oblicze polityczne. Jej siła tkwiła nie tylko w odrzuceniu forsowanej przez komunistyczne władze doktryny socrealistycznej, ale też w jakościach i treściach nowego języka formalnego. Zasadniczą zaś cechą projektu nowoczesnego była jego totalność, wszystko miało teraz stać się nowoczesne: sztuka, architektura, nauka, ale też mieszkania, meble, moda, fotografia, a przede wszystkim… człowiek.
Fotografie prezentowane na wystawie w Galerii Asymetria pokazują jak takie pojmowanie nowoczesności wyraziło się w socdesignie (w rozumieniu Krzysztofa Meissnera). Fotografią użytkową zajmowali się prawie wszyscy polscy fotografowie tamtych lat, ale tylko ci najwybitniejsi w swych artystycznych reportażach na marginesie „chałtur” odzyskiwali humanistyczny wymiar designu w jego źródłowym znaczeniu – projektowania dla potrzeb człowieka.
Ekspozycję otwierają prace klasyka polskiej fotografii Zbigniewa Dłubaka, który w opinii Urszuli Czartoryskiej (jednej z najsłynniejszych krytyczek fotografii) zrealizował w latach 60. najciekawszą aranżację wnętrza sklepu z użyciem zdjęć: projekt salonu z konfekcją męską „Adam” przy ul. Świętokrzyskiej (1962).
Wystawa po raz pierwszy pokazuje również związane z designem prace Tadeusza Sumińskiego, kojarzonego dotąd powszechnie z fotografią krajobrazu. Był on wieloletnim współpracownikiem Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, dla którego fotografował wzornictwo, modę i architekturę. Materiał prezentujący warszawskie dworce PKP z 1963 roku odnosi się do artystycznego credo autora: za najwyższą wartość w fotografii uważam jej dokumentalność, ale nie potrafię pozbyć się chęci estetyzowania.
Zobaczyć można także kontynuację reportażu Wojciecha Plewińskiego z Ogólnopolskiego Salonu Architektury Wnętrz w Krakowie (1958), gdzie nowoczesne meble – prototypy przeznaczone dla masowego odbiorcy pokazane w po-odwilżowej estetyce – dzięki obecności modelki (w tej roli Krystyna Zachwatowicz tworzą aurę pełną erotyzmu. Ponadto Galeria Asymetria wydała fotografie z wystawy w formie unikatowych portfolio kolekcjonerskich.
Wystawa stanowi pierwszą odsłonę projektu „Polski Fotodizajn” zainicjowanego przez Galerię Asymetria, Fundację Archeologia Fotografii i Raster. Projekt ma charakter badawczy, wystawowy i edytorski. Zamierzeniem jego autorów jest przyjrzenie się historii szczególnego gatunku fotograficznego – fotografii dizajnu. Poprzez cykl wystaw oraz podsumowującą ją publikację albumową ma on odkryć ukazać historię polskiego XX-wiecznego designu z innej niż dotychczas perspektywy.
– Interesuje nas nie tylko rola fotografii w kreowaniu aury produktu i jego „ikoniczności”, znaczenie dokumentacji fotograficznej dla historiografii, ale również przedmiot i towar jako temat fotograficzny, relacja między artystycznym a komercyjnym wymiarem fotografii – mówi Rafał Lewandowski, jeden z autorów projektu „Polski Fotodizajn”.
Galeria Asymetria
Dom Funkcjonalny
Otwarcie: 25 lutego 2012, godz. 19:00.
Wystawa czynna do 3 kwietnia 2012.
Źródło: Galeria Asymetria