Hel Enri – Potęga koloru. Galeria Sztuki w Legnicy

Siedemnastego maja w warszawskiej Galerii Sztuki – Wejman Gallery przy ulicy Jaracza 8 otwarta zostanie pierwsza od ponad pół wieku wystawa prac Heleny Berlewi (1873-1976), znanej miłośnikom sztuki jako Hel Enri.

Do tej pory nazwisko Berlewi kojarzyło się z wybitnym awangardzistą Henrykiem Berlewim, twórcą zasady mechanofaktury. Od siedemnastego maja może się zacząć kojarzyć także z matką artysty, Heleną Berlewi. Ostatnia polska wystawa prac Hel Enri miała miejsce w 1966 roku, więc fakt, że zawisną po takiej przerwie w stołecznej, a następnie w legnickiej galerii sztuki, jest nie lada wydarzeniem. Berlewi była postacią równie nietuzinkową jak historia jej życia – przygodę z własnym malarstwem rozpoczęła w wieku 79 lat, by już po dwóch latach doczekać się pierwszego wernisażu. W latach 50. i 60. XX wieku jej prace były niezwykle popularne, a wystawy gromadziły liczną publiczność, potem jednak jej sztuka została zapomniana.

Helena Berlewi, Kompozycja abstrakcyjna, 1966

Teraz, ponad pół wieku później, zostanie na nowo ukazana w odmiennym niż dotąd kontekście. Wyselekcjonowane dzieła ukażą sposób komponowana i zagospodarowywania przestrzeni podobrazia. Twórczość Hel Enri kojarzy się z wielobarwnymi kompozycjami kwiatowymi, od których wychodziła, przechodząc płynnie w formy abstrakcyjne. Otwarta na eksperymenty w sztuce i zorientowana w najnowszych trendach artystka szukała nowych środków wyrazu. Inspiracje czerpała głównie z przyrody będącej dla niej mistycznym, przypominającym marzenia senne powrotem do wspomnień z idyllicznych lat spędzonych w rodzinnej Polsce.

Helena Berlewi, Métamorphose florale, 1958

Helena Berlewi urodziła się 20 marca 1873 roku w Warszawie. Zmarła 18 grudnia 1976 roku. Przed ukończeniem siedemnastego roku życia została wydana za mąż. Doczekała się trojga dzieci, w tym najstarszego Henryka [czyt. Berlewiego, ur. 1894 r.]. W 1928 roku, już jako wdowa, wyemigrowała do Francji. Podczas okupacji hitlerowskiej była przetrzymywana wraz z jedyną córką w więzieniu we Francji. Po zakończeniu II wojny światowej pomagała jej ofiarom, pracując społecznie w Nicei. W 1952 roku namalowała swój pierwszy obraz, którym zachwycił się Henryk, co dało początek jej drodze artystycznej. Dwa lata później debiutowała wystawienniczo w Galerii M. Bénézit w Paryżu, a w 1955 roku uczestniczyła w zbiorowej wystawie Odkryć (Découvrir) w Galerii Charpentier. W 1965 roku wzięła udział w wystawie Peinture Naïve w La Boetie Gallery w Nowym Jorku. Od roku 1958 wystawy jej prac odbywały się regularne. Czterokrotnie brała udział w paryskim Salon des Indépendants. Do 1970 roku doczekała się ponad 30 wystaw na całym świecie. Najczęściej jej twórczość była prezentowana w kontekście sztuki naiwnej, bardzo popularnej w drugiej połowie XX w. Część krytyków odżegnywała się od takiej stygmatyzacji twórczości Hel Enri. Andrzej Osęka pisał w „Przeglądzie Kulturalnym”: Mimo braku studiów malarskich, mimo tak późno ujawnionego talentu, Hel Enri trudno zaliczyć do plastyków zwanych prymitywami. W jej malarstwie czuje się niewątpliwą kulturę plastyczną, kulturę jakże obcą tym środowiskom, które wydały Celnika Rousseau, Ociepkę, Nikifora.” Sama Hel Enri określała swoje prace mianem Zielnika. Malowała głównie na papierze o małych formatach. Używała akwareli, pasteli, pisaków, rzadziej malowała farbą olejną na płótnie. Dzieła Hel Enri znajdują się w zbiorach muzealnych i w prywatnych kolekcjach.