Kim jest kurator sztuki?

Trudno wyobrazić sobie świat sztuki współczesnej bez postaci, jaką jest kurator. Spotykamy się z kuratorami w muzeach i galeriach, na biennale i festiwalach, czytamy o nich w prasie i widzimy ich w telewizji. Wydaje się niewiarygodnym, że jeszcze jakieś 50 lat temu takiej osoby jak art kurator po prostu nie było. Kim naprawdę jest kurator sztuki? Czy każdy może nim zostać? Czym się różnią kuratorzy wystaw muzealnych, galeryjnych i festiwalowych?

Do pojawienia się takiego zawodu jak kurator doprowadziły ogólne zmiany w historii sztuki. W XX wieku różnego rodzaju ruchy awangardowe doprowadziły do niewyobrażalnego rozszerzenia się granic sztuki. Pojęcie reprezentacji stało warunkowym i na tyle zależnym od kontekstu, że już wszystko, każdy obiekt mógł zostać nazwany sztuką. Niezwykle ważną rolę odegrała oparta na grze znaczeń sztuka konceptualna, która najbardziej wymaga tłumaczenia się przez osobę trzecią, którą właśnie stał się kurator.

Harald Szeemann w Wenecji. Źródło: artandyou.ru

Punktem wyjściowym, który ostatecznie wyodrębnił kuratora w oddzielny i unikalny zawód, stała się działalność Szwajcara Haralda Szeemanna. Szeemann długo pracował jako dyrektor Sali wystawowej Kunsthalle (Brno, Szwajcaria). W tym czasie Kunsthalle zdobyła sławę jako laboratorium nowych form artystycznych, gdzie Szeemann eksperymentował z formatem wystawowym. Szczytem jego działalności nowatorskiej w Bernie była wystawa „Gdy relacje stają się formą : prace, koncepcje, procesy, sytuacje, informacje”, która przyniosła Szeemannowi sławę międzynarodową. Zasadniczą kwestią było to, że wystawa skupiała się nie na dziełach, lecz na samym procesie artystycznym, który został uznany za istotny element sztuki. W 1969 roku , Harald Szemann opuścił stanowisko dyrektora Kunsthalle i stworzył własną instytucję sztuki „Agencja pracy duchowej”. W 1972 roku Szeemann został sekretarzem generalnym jednego z największych wydarzeń w sztuce współczesnej „Dokumenta 5”, gdzie jako kurator miał pełną władzę i odpowiedzialność za wystawę jako całość. „Documenta 5” została zorganizowana jako „skoncentrowana wersja życia w postaci wystawy”, gdzie Szeemann dokonał przełomowego gestu – wraz z dziełami artystów na wystawie pokazał szeroki zbiór obiektów wizualnych, które pozornie są dalekie od świata sztuki współczesnej. W ramach jednej wystawy socrealizm został zestawiony z reklamą; malarstwo realistyczne 1960-1970. z pornografią, karykaturą i sztuką psychodeliczną; sztuka konceptualna z naiwnym malarstwem.

Szeeman jest pierwszym kuratorem, i w tym wszyscy historycy sztuki się zgadzają. Jednak dużo bardziej rozmytą jest definicja działalności kuratorskiej. Najbardziej tradycyjna i ogólna rola kuratora – to, oczywiście, organizator. Wszyscy badacze podkreślają, że kurator ma działać jako organizator w ramach konkretnych projektów. Jednakże, byłoby błędem zawęzić działalność kuratora tylko do organizatora, bowiem prawdziwy kurator zawsze musi mieć własny punkt widzenia i oryginalność interpretacji. Właśnie dlatego Haralda Szeemanna często oskarżano o bycie „superartystą”, który odsuwa prawdziwe dzieła artystów na drugi plan. Ale tym właśnie cenna jest praca kuratora, że oferuje on pewną wizję , pozycję, z którą można się zgadzać lub nie.

Także często podkreśla się pośredniczą funkcję kuratora. Na przykład, słynny amerykański art kurator Hans Ulrich Obrist uważa, że w swoim zawodzie ​​„ jest pośrednikiem, który balansuje między różnymi formami działalności artystycznej , buduje mosty dla zrozumienia sztuki przez różnych odbiorców”. A według opinii kuratorki Carol Thea „kurator absorbuje i systematyzuje informację, pomagając w jej rozpowszechnieniu w wyspecjalizowanej sieci , która obejmuje biennale, targi, muzea i indywidualne projekty .”

Bardzo ciekawą analizę pracy kuratora sztuki proponuje rosyjski art krytyk Boris Groys, porównując postaci kuratora i artysty. Z jednej strony, działalność kuratorska według Groysa jest równoważna z działalnością artysty, ponieważ wykorzystanie przez kuratora dzieł sztuki lub codziennych przedmiotów w przestrzeni wystawienniczej coraz częściej jest postrzegane jako akt artystyczny. Jednak między kuratorem i artystą istnieje znacząca różnica . Artysta ma początkowo większy wybór i swobodę niż kurator . On może stworzyć i wystawić wszystko, co uzna za stosowne , nie myśląc o jego jakości oraz wartości (artystycznej i ekonomicznej). Kurator natomiast dołącza się już do wtórnej selekcji wśród prac artysty, i musi podchodzić do wyboru prac bardziej poważnie, ponieważ dobry kurator sztuki jest zobowiązany do reprezentowania „dobrej, jakościowej sztuki”. Groys opisuje kuratora jako osobę, która analizuje istniejące dzieła sztuki , wybiera wśród nich najlepsze, a następnie przedstawia je opinii publicznej.

Mike Townend w Towneley Hall. Źródło: lancashiretelegraph.co.uk

Warto również powiedzieć, że działania kuratorskie różnią się w zależności od rodzaju instytucji sztuki : muzeum, galerii bądź biennale. Struktura organizacyjna każdej instytucji ma swoje cechy charakterystyczne , które w nieunikniony sposób wpływają na specyfikę działalności w nich, ustalając kierunek, metody i środki realizacji projektu . W muzeum, gdzie głównym celem jest zachowanie dziedzictwa kulturowego poprzez zbieranie i przedstawienie najlepszych dzieł, kurator ma być przede wszystkim dobrym historykiem sztuki i badaczem, który poprawnie zadba o organizacje stałych i czasowych wystaw. W muzeum w roli kuratora często występuje dyrektor.

W przypadku galerii kurator musi zwracać uwagę na aspekt ekonomiczny, ponieważ jest on dla galerii ważny na równi z artystycznym. Zadaniem kuratora w tej instytucji jest zrównoważenie tych dwóch składników, bez obniżenia jakości proponowanych prac. Inne ważne zadanie – zidentyfikować i promować młodych artystów, których prace charakteryzować się będą wysokim profesjonalizmem i niekonwencjonalnym podejściem . Często funkcje kuratora i galerzysty są powierzone jednej osobie.

Najbardziej wyróżnia się jednak kuratorska praca w projektach niezależnych – podczas biennale i różnych festiwali, gdzie kurator jest odpowiedzialny za reprezentowanie najbardziej kompletnego przekroju sztuki współczesnej, wykorzystując najróżniejsze dzieła i naświetlając najbardziej palące problemy naszych czasów . W tym wypadku kuratorskie badanie powinno być szczególnie głębokie, koncepcja ma być jasna i precyzyjna, a wystawa atrakcyjna dla widza . Do najsłynniejszych kuratorów współczesności należą Francesco Bonami , Richard Martines , Richard Storr oraz Hans Ulrich Obrist. Wśród polskich kuratorów można szczególnie wyróżnić Artura Żmijewskiego oraz Adama Szymczyka.

Sztuka współczesna, z jej orientacją na idee, koncept, projekt, najbardziej potrzebuje figury kuratora, działającego na różne sposoby – jako organizator, pośrednik, tłumacz tej często niełatwo zrozumiałej sztuki. Nie każdy może być kuratorem, ponieważ działalność ta wymaga obszernej analizy współczesnych procesów społecznych i kulturowych oraz badań nad różnymi kwestiami projektów artystycznych. Dobry kurator musi być jednocześnie dobrym organizatorem – badaczem, który wybiera najlepsze dzieła sztuki i przedstawia je na wystawie w najbardziej zrozumiały i ciekawy sposób.

Ganna Melnyk

Fot. (góra) Suzanne Bohrer Ashley w Hudson Valley Hospital Center. Źródło: healthcarefineart.com

Portal Rynek i Sztuka