59 rzeźb z zaginionej berlińskiej kolekcji odnalezionych w Moskwie

Donatello, Nicola i Giovanni Pisano, Luca della Robia, Andrea del Verrocchio oraz Mino da Fiesole – to nazwiska niektórych tylko włoskich renesansowych artystów, których dzieła z niemieckich zbiorów zaginionych od II wojny światowej, odnaleziono w Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie. Znaleziska dokonał zespół historyków sztuki współpracujący z Fundacją Pruskiego Dziedzictwa Kultury.

Mino da Fiesole, Portret młodej kobiety, ok. 1472 (stan sprzed 1945), źródło: archiwum Staatliche Museen zu Berlin

„Większość odnalezionych rzeźb jest zniszczona, niektóre zachowały się tylko we fragmentach” – oświadczył Neville Rowley, kustosz działu Włoskiej Sztuki Renesansowej w Muzeum im. Bode, jeden z członków zespołu badawczego. Chociaż znalezisko obecnie nie może być pokazane publiczności, planowana jest wystawa prezentująca odrestaurowane dzieła.

Rzeźby, wraz z innymi cennymi dziełami sztuki do czasu II wojny zdobiły 77 sal berlińskiego Muzeum Cesarza Fryderyka (obecnie Muzeum im. Bodego). W czasie wojennych bombardowań zabytki zostały ukryte w niemieckim bunkrze, w tzw. flaktrum mieszczącym się w Friedrichshain, we wschodniej części miasta. W czasie, kiedy Armia Czerwona dotarła do Wisły, Adolf Hitler wydał rozkaz przewiezienia wszystkich dzieł sztuki ze stolicy do Turyngii i Dolnej Saksonii. Nie wiadomo jednak czy w Friedrichshain zdążono wypełnić rozkaz. W maju 1945 roku w mieście wybuchły dwa pożary, które prawdopodobnie zniszczyły część zbiorów, między innymi płótno przedstawiające św. Mateusza, autorstwa Caravaggia. Cała reszta została przejęta przez wojska radzieckie i przewieziona do Moskwy.

Caravaggio, „Święty Mateusz z aniołem”, 1602

Przez dziesiątki lat historycy sztuki na próżno starali się pozyskać informacje, co spłonęło, a co trafiło w ręce ZSRR. Dopiero w 2005 roku, kilkadziesiąt współpracujących muzeów z Rosji i Niemiec postanowiło prześledzić losy zaginionych zabytków z obu krajów. Rok temu, zespół badaczy ogłosił odnalezienie wykonanego z brązu „Jana Chrzciciela” autorstwa Donatella, który uległ jednak częściowemu zniszczeniu przez pożar. Zapowiedziano, że rzeźba poddana zostanie renowacji.

Szacuje się, że Armia Czerwona zrabowała ponad 2, 6 miliona dzieł sztuki pochodzących ze wschodnich Niemiec. W 1958 roku, w geście sympatii dla komunistycznego reżimu NRD, ZSRR zwrócił około 1, 5 miliona dzieł, wśród nich fryzy z Ołtarza Pergamońskiego. Na zwrot czeka nadal ponad milion innych obiektów których, chociaż należą do Niemiec, Rosja nie zgodziła się oddać, powołując się na rekompensatę wojennych strat. W 1996 roku Duma ustanowiła prawo, według którego dzieła te stanowią własność rosyjską.

Hermann Parzinger, prezes Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kultury w swoim oświadczeniu poinformował, że odkrycie z Moskwy może okazać się jednym z wielu. Oficjalne rezultaty pracy badaczy zostaną opublikowane dopiero w 2019 roku.

Justyna Stasiek – Harabin

Fotografia (góra): Ekspozycja renesansowej sztuki toskańskiej, Muzeum Cesarza Fryderyka w Berlinie, 1904