Gdzie podziały się kobiety w sztuce? Recenzja książki „Kobiety, sztuka i społeczeństwo” Whitney Chadwick

Przez stulecia oficjalny dialog o dokonaniach historii sztuki budowany był wyłącznie wokół artystów płci męskiej. Aż do drugiej połowy XIX wieku sądzono bowiem, że jedynie mężczyznom dostępny jest geniusz malarstwa i rzeźby. Dlatego też kobiety, którym przypisywano zupełny brak talentów artystycznych oraz nieumiejętność odwzorowywania piękna świata, ściśle osadzone w swoich społecznych rolach żon i matek, pozostawały poza oficjalnym dyskursem sztuki. Whitney Chadwick w książce „Kobiety, sztuka i społeczeństwo” zdecydowała się odpowiedzieć na pytanie, czy nieobecność kobiet na tym polu ludzkiej działalności nie wynika w istocie z niedostrzegania ich poczynań.

Whitney Chadwick, związana z San Francisco State University, jest historykiem sztuki specjalizującym się w sztuce amerykańskiej i europejskiej XX wieku. Obszarem jej szczególnego zainteresowania jest działalność artystyczna kobiet. Zagadnieniu temu poświęciła ona wiele publikacji w specjalistycznych czasopismach naukowych, wykładów w kontekście feminizmu, surrealizmu oraz sztuki współczesnej w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Europie, a także odczytów na międzynarodowych konferencjach, dotyczących kobiecej twórczości.

Okładka książki „Kobiety, sztuka i społeczeństwo” Whitney Chadwick, projekt okładki: Michał Pawłowski

Celem, jaki postawiła sobie Chadwick pisząc książkę „Kobiety, sztuka i społeczeństwo” jest wprowadzenie do oficjalnego dyskursu historii sztuki działalności kobiet na rozmaitych jej polach. Ich rolę bada w dwóch głównych kontekstach, zarówno jako autonomicznych twórczyń, jak i obiektów przedstawienia artystycznego. Autorka zdecydowanie odżegnuje się w swojej publikacji od formułowania nowatorskich tez. Akcentuje również, iż głodny wiedzy czytelnik nie znajdzie w niej przełomowych odkryć, dotyczących życia i twórczości artystek. Zgodnie z przedmową autorki, swoją pracę, opartą wyłącznie na wcześniejszych dokonaniach badaczy historii działalności artystycznej kobiet, postrzega ona raczej jako swoiste usystematyzowanie powszechnej, aczkolwiek nieuporządkowanej dotąd w jednym problemowym kompendium, wiedzy. Zastrzega przy tym, iż stając przed problemem rzeczowego jej zgromadzenia w obrębie publikacji, autorka ograniczyła się zwłaszcza do wyboru malarstwa i rzeźby jako obszaru badawczego. Duże znaczenie w książce Chadwick mają ideologie, które przez stulecia narzucały kobietom określony sposób produkcji i przedstawienia. Autorka podejmuje jednocześnie próbę rozpoznania najważniejszych problemów obecnych czasów oraz nowych kierunków badań, które mają szansę wzbogacić studia nad historią kobiet w sztuce w przyszłości. Jednakże, 600 stronom obszernej publikacji cały czas towarzyszy słuszne założenie na temat marginalizowania roli kobiet w świecie podziwianych dziś dzieł i niedoceniania ich wpływu na rozwój tej dziedziny ludzkiej aktywności.

„Kobiety, sztuka i społeczeństwo” stanowi wobec tego także krytykę historii sztuki jako dziedziny badawczej. Uwypuklając kulturotwórczą rolę mężczyzn oraz specyfikę tejże, polegającej na selekcji i wartościowaniu faktów, nauki, podkreśla nikły związek dotychczas uprawianej historii sztuki z obiektywnością. Chadwick, odkrywając na nowo ignorowane dotąd obszary artystycznej działalności, a zarazem odwołując się do kształtowanego przez stulecia dyskursu o twórczości kobiet, celnie uzasadnia swoje założenia, iż wybór oficjalnie przyjętych do historii sztuki treści w istocie musiał być determinowany pewnymi czynnikami.

Chadwick swojemu studium nadała chronologiczny układ, studiując losy twórczyń i ich dzieł, począwszy od średniowiecza, poprzez ważne zmiany w postrzeganiu kobiety jako artystki, które zaszły w 2 połowie XIX wieku, na współczesności kończąc. Kolejne rozdziały, ze względu na ich obszerną bazę źródłową, obejmują większą ilość materiału, skupiając się przy tym na krótszych okresach czasu, czy wręcz konkretnych zjawiskach zachodzących w historii. Książka „Kobiety, sztuka i społeczeństwo”, która ukazała się w Wielkiej Brytanii już w 1990 roku, w pierwszym polskim wydaniu wzbogacona została o fragment poświęcony ewolucji feminizmu oraz historii sztuki, badanej przez kobiety i z punktu widzenia kobiet, co stanowi o ciągłej aktualności treści tego, niemal 20-letniego, dzieła. Ze względu na ścisłe powiązanie przez autorkę przemian w obrębie sztuki z przeobrażeniami na gruncie społecznym, oprócz tradycyjnej opowieści o dziejach kobiecej twórczości artystycznej, publikacja przybiera charakter również niezwykle ciekawych rozważań nad ewolucją ludzkiej mentalności.

Dla wnikliwego czytelnika duże utrudnienie stanowić może brak przypisów. Jednakże, mając na uwadze nienaukowy charakter pozycji, 35-stronicowy spis literatury podmiotu wydaje się wystarczający. Z kolei liczne, unikatowe ilustracje oraz ich alfabetyczny indeks znaczenie ułatwiają korzystanie z informacji dostępnych w publikacji. Przystępny, pozbawiony specjalistycznej terminologii język oraz treść w małym stopniu odwołująca się do nowoczesnych idei humanistycznych, czyni książkę pozycją przeznaczoną zarówno dla pasjonata sztuki, jak i zupełnego w tej kwestii laika.

Co prawda „Kobiety, sztuka i społeczeństwo” nie zawiera rewolucyjnych tez oraz, pomimo swoich feminizujących treści, wystrzega się próby dosadnego obalenia dotychczasowego kształtu historii sztuki jako dziedziny nauki. Jest jednak pozycją wartą uwagi chociażby z tego względu, że w sposób interesujący i rzetelny stara się zapełnić informacyjną lukę, dotyczącą artystycznego zaangażowania kobiet. Ze względu na niezwykle obszerne potraktowanie tematu może służyć ona za swoiste kompendium wiedzy o kobietach-artystkach na przestrzeni stuleci. Jednak, zgodnie z intencją autorki, jej celem jest przede wszystkim otwarcie nowego pola dalszych poszukiwań historycznych.

Fot. (góra) Okładka książki „Kobiety, sztuka i społeczeństwo” Whitney Chadwick (fragment), projekt okładki: Michał Pawłowski

Katarzyna Zahorska 

Rynekisztuka.pl