Podróż na Wschód: współczesna sztuka Iranu

Ostatnimi czasy na międzynarodowym rynku sztuki można odnotować coraz większe zainteresowanie artystami z Iranu. Niewątpliwie wpływa na to fakt rozwoju gospodarczego regionu, a także wsparcie arabskich szejków, którzy wydają miliony na dzieła na aukcjach i targach sztuki na Bliskim Wschodzie. Jednak nie mniej ważną – jeśli nie kluczową – rolę odgrywa niepowtarzalność tej sztuki, podejmowanie przez  irańskich artystów ciekawych  tematów, takich jak wojna, konfrontacja kultur Zachodu i islamu, pytanie o tożsamość i status kobiety w społeczeństwie islamskim.

Poniżej przedstawiamy 10 wybranych współczesnych twórców z Iranu.

1.Farhad Moshiri

Farhad Moshiri urodził się w Iranie,  ale wykształcenie artystyczne otrzymał w Stanach Zjednoczonych (Kalifornia). Koncepcja  jego twórczości, jak wyjaśnia sam artysta, polega na interpretacji fenomenu tradycyjnej kultury Iranu i wpływu na nią kultury globalnej. Czasami tworzy swoje dzieła z popularnych produktów spożywczych. Przykładem może być praca Magiczny biały koń ze złotym siodłem, która została w całości wykonana z wyrobów cukierniczych. Moshiri stara się pokazać w sowich dziełach antagonizmy świata współczesnego i naszą zależność od konsumpcji. Nie przypadkowo dzieło zatytułowane Miłość artysta  zrobił z kryształów Swarovskiego. Praca ta została wylicytowana w 2008 roku za ponad milion dolarów  na aukcji w oddziale londyńskiego domu aukcyjnego Bonhams w Dubaju.

2. Parviz Tanavoli

Tanavoli uważany jest za jednego z najbardziej znanych rzeźbiarzy Iranu. Całe życie Tanavoli najbardziej interesował się zamkami – zbierał je i badał. Po 34 latach badań opublikował nawet książkę pod tytułem Zamki z Iranu, która obejmuje 700 fotografii irańskich zamków z różnych czasów. Najbardziej znanymi pracami rzeźbiarskimi Tanavoli są Nic, Dłonie, Klatka i zamki. Artysta utrzymuje bardzo wysoki poziom cen na międzynarodowym rynku sztuki. Na przykład w 2008 roku na aukcji Christie’s w Dubaju  jego rzeźba z brązu O, Persepolis została sprzedana  za 2,8 mln dolarów. Dzieła Tanavoli były prezentowane na całym świecie w ramach wystaw zbiorowych, m.in. w British Museum, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Wiedniu, czy w MoMa.

3. Hannibal Alkhas

Za inspiracją dla artysty Hannibala Alkhasa służyły starożytne irańskie płaskorzeźby i rzeźby starożytnej Syrii, Babilonu i Persji. Łącząc poprzez formę i treść swoich obrazów przeszłość i teraźniejszość, Alkhas stworzył swój unikalny i rozpoznawalny styl. Artysta zawsze był bardzo zainteresowany poezją. Przetłumaczył tysiące wierszy z języka perskiego na asyryjski, a także rysował do tych wierszy ilustracje. Brał udział w ponad 100 indywidualnych i ponad 200 zbiorowych wystawach w Iranie i na całym świecie. Przez 11 lat Alhas był również profesorem na Uniwersytecie w Teheranie i otworzył pierwszą w Iranie galerię sztuki współczesnej Gilgamesz, w której wystawiali swoje prace młodzi obiecujący artyści.

4. Aidin Aghdashlou

Aghdashlou zaczął sprzedawać swoje obrazy w wieku 14 lat. Już na samym początku swojej kariery malarz był szczególnie zainteresowany sztuką renesansu, w szczególności twórczością Sandro Botticelliego. Rozwijał swoje umiejętności artystyczne, próbując kopiować prace Botticellego w najdrobniejszych szczegółach. Jego podziw dla renesansu doprowadził do powstania serii Wspomnienia z zagłady z początku lat 70., która przyniosła mu popularność. W tym cyklu Aghdashlou przedstawił zniszczenie osobowości i urody poprzez  odtwarzanie arcydzieł renesansu, a następnie częściowe niszczenie pracy lub „pozbawienie jej twarzy”. W swoich pracach artysta także wykorzystuje perską miniaturę. Najlepszym tego przykładem jest cykl z pogniecionych miniatur perskich.
Aghdashloo jest nie tylko artystą, ale również ekspertem w przed-islamskiej i islamskiej historii sztuki Iranu. Między innymi pracuje jako ekspert, który ocenia dzieła sztuki dla domów aukcyjnych, w tym dla Sotheby’s i Christie’s.

5. Mohammed Ehsai

Kiedy Mohammed Ehsai rozpoczął studia na kierunku Sztuki Wizualne na Uniwersytecie Teherańskim, od razu zaczął eksperymentować z językiem twórczym kaligrafii. Dzięki niezwykłemu wykorzystaniu przestrzeni płótna, formy i kompozycji stworzył własny niepowtarzalny styl. Można powiedzieć, że Ehsai włączył tradycyjną kaligrafię w nowoczesny kontekst. W twórczości Ehsai widać także wpływy zachodniej abstrakcji i malarstwa chińskiego. Powtarzające się litery, wzory i formy stwarzają uczucie równowagi i rytmu w jego obrazach, a stosowanie kontrastowych wielkości liter i kształtów dodają dziełom wewnętrznej dynamiki. Kaligrafie Mohammeda Ehsai cieszą się dużą popularnością na rynku sztuki. Rekordem cenowym na razie jest obraz On jest miłosierny, wylicytowany w 2008 roku na aukcji Christie’s w Dubaju za 1,1 mln dolarów.

6. Charles Zenderoudi  

Irański  artysta Charles Zenderoudi też stworzył swój indywidualny styl, opierając się na sztuce kaligrafii arabskiej. W centrum uwagi prac Zenderoudi znajduje się coraz bardziej globalny świat informacji. Artysta bada w swojej twórczości język, znaki, stara się dotrzeć do tego, co jest podstawową treścią komunikacji wizualnej i tekstowej. Jednym z najdrożej sprzedanych dzieł artysty stał się obraz Tchaar Bagh, nabyty na aukcji Christie’s w Dubaju za 1,6 mln dolarów.  Dzieła artysty znajdują się m.in. w MoMA w Nowy Yorku, The British Museum w Londynie,  Museum Rotterdam, Cultural Center of Malmö i wielu innych prestiżowych instytucjach sztuki.

7. Mahmoud Bakhshi

Mahmoud Bakhshi tworzy wyjątkowo prowokacyjne prace, które odzwierciedlają jego  reakcje na hipokryzję we współczesnym świecie. W pracy z 2008 roku Werdykt wzroku stara się pokazać, że skromność przedstawicieli islamu często jest tak naprawdę pozorna.  Werdykt wzroku przedstawia kilka manekinów ubranych w hidżaby, których „prawdziwe ja” odzwierciedlają  plastikowe oczy z  wmontowanymi w nie ekranami pokazującymi pornograficzne filmy wideo. W dziele Zanieczyszczenia powietrza w Iranie (2004-2006) artysta przedstawia brud na flagach Iranu, niby to spowodowany  zanieczyszczeniem powietrza w stolicy. Jednak tak naprawdę artysta odwołuje się do ośmiu lat wojny z Irakiem, sugerując paralelę między zanieczyszczeniem powietrza, a przemocą, zabójstwami i korupcją, które reżim usiłuje ukryć. Prace Mahmouda Bakhshi znajdują się m.in. w stałej kolekcji galerii Tate Modern. Autor brał udział w kilku wystawach w Iranie i za granicą, w tym uczestniczył w 55. Biennale w Wenecji.

8. Ardeshir Mohasses

„Nie wierzę w idealne społeczeństwo. I nie potrzebuję idealnego społeczeństwa, bo takie społeczeństwo nie potrzebowałoby mnie” – powiedział Ardeshir Mohasses, jeden z najbardziej znanych irańskich artystów-satyryków. Wczesne rysunki artysty satyrycznie przedstawiają obyczaje polityczne, społeczne i kulturalne Iranu pod rządami szacha Mohammeda Rezy Pahlavi (1941-1979). Po rewolucji w 1979 roku, która doprowadziła do obalenia szacha, głównymi tematami pracy Mohassesa stały się zwyczaje nowopowstałego systemu. Prace artysty są w większości ponure, niepokojące, nawet przerażające, ale przy tym pełne ironii i humoru. Mimo że tematyka obrazów Mohasses jest charakterystyczna dla Iranu, można je również interpretować szerzej jako ogólny wyraz protestu przeciwko niesprawiedliwości i autorytaryzmowi. Rysunki Ardeshira Mohassesa były publikowane w wielu słynnych czasopismach (m.in., w  „The New York Times”, „The Nation”) i wystawiane na licznych wystawach w kraju i za granicą.

9. Ali Banisadr

Ali Branisadr  urodził się w Teheranie, ale obecnie mieszka w Nowym Yorku. Poprzez efektywne wykorzystanie palety kolorów i malarskich technik Ali Banisadr przenosi na płótno swoje wspomnienia z dzieciństwa, rozległą wiedzę o historii i dowcipne uwagi na temat codzienności. Prace Banisadra odzwierciedlają doświadczenia uchodźcy z wojny iracko-irańskiej, często odwołując się do tematów emigracji, pamięci, nostalgii i przemocy. Na przykład w dziele In The Name Of possesses artysta ukazuje chaos ataku wojennego na tle kolorowego orientalnego witrażu. Często w dziełach artysty można odnaleźć motywy mitologii perskiej, które zdają się konfrontować  z europejskim malarstwem religijnym. Prace Banisadra przechowywane są w kolekcjach publicznych na całym świecie, w tym w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku, Muzeum Sztuki Współczesnej w Los Angeles, Galerii Saatchi i British Museum w Londynie. Na aukcji domu aukcyjnego Christie’s praca Banisadra W imię została sprzedana do prywatnej kolekcji za  218 tys. brytyjskich funtów.

10. Y.Z. Kami

Podobnie jak Ali Banisadr, Kami wyemigrował z Iranu do Stanów Zjednoczonych, gdzie obecnie mieszka i pracuje. Malarz jest znany z realistycznych wielkoformatowych portretów, które były wystawiane w wielu słynnych instytucjach sztuki, a także brały udział w głównym projekcie 52. Biennale w Wenecji  (2007).  Portrety Kami są w dużej mierze wzorowane na  portretach Fajumskich, którymi artysta fascynuje się od czasów dzieciństwa. Oprócz malarstwa, artysta wykorzystuje również inne media. Przykładowo seria Niekończące się modlitwy z 2007 roku stanowi 24 kolaży, w których artysta wykorzystuje fragmenty  perskich, arabskich, hebrajskich, nawiązując do rytuału modlitwy i architektury sakralnej.

Lista  przedstawionych wyżej irańskich artystów oczywiście nie pokazuje całej różnorodności sztuki tego kraju. Ale już na podstawie tych 10 sylwetek współczesnych twórców można stwierdzić, że  irańska sztuka współczesna jest bardzo ciekawym i wartym uwagi zjawiskiem.  

Ganna Melnyk

Portal Rynek i Sztuka