Sztuka Azji Środkowej powoli, ale zdecydowanie wkracza na międzynarodowy rynek sztuki. Kolekcjonerzy z Europy Zachodniej i Ameryki coraz części wykazują zainteresowanie sztuką tego regionu, która powstaje w wyniki unikalnej syntezy kultury lokalnej i trendów globalnych. W dużym stopniu dotyczy to współczesnych malarzy Uzbekistanu, których rosnący potencjał zauważają krytycy sztuki na całym świecie. Należą do nich m.in. R.Ahmedov, J. Usmanov, M. Karabaev, T. Karimov oraz B. Ismailov.
Rahim Ahmedov (1921-2008) jest artystą, którego nazywają koryfeuszem uzbeckiej sztuki współczesnej. Już w młodym wieku, będąc studentem akademii sztuk pięknych, Rahim Ahmedov znajdował największą inspirację w kontaktach z miejscową ludnością. Wyjeżdżał w plenery, aby portretować zwykłych ludzi: rzemieślników, mechaników, a zwłaszcza uzbeckich rolników produkujących bawełnę. Należał do nurtu realistów (studiował m.in. w Instytucie Sztuki imienia I.Repina w Petersburgu), ale świadomie odrzucał socrealizm, skupiając się raczej na odzwierciedleniu w malarstwie unikatowego dziedzictwa kulturowego Uzbekistanu.
Utalentowany artysta w swoich pracach z wielką wprawą zachwalał piękno swojej ojczyzny, tradycje oraz wartości narodowe. Nie lubię malować „ludzi w garniturach”. Zawsze ciekawili mnie ludzie prości. To właśnie oni, na pozór tacy zwykli, mieli nieraz bardzo bogaty i oryginalny wewnętrzny świat, który był wynikiem ich bogatego doświadczenia, przeżytych przez nich radości i smutków. – opowiadał artysta.
Jednym z głównych motywów twórczości malarza były kobiety, szczególnie matki. Jednym z najciekawszych obrazów o tej tematyce jest filozoficzny i emocjonujący obraz pt. „Matka rozmyśla” , pokazujący kobietę, która straciła swoich synów na polach bitew. Warto zaznaczyć, że postaci kobiet u Akhmedova często są pokazane w ciekawych strojach narodowych (lub posiadają jakieś jego elementy), gdyż artysta mocno inspirował się tradycjami dekoracyjnymi południowego Uzbekistanu. Do takich dzieł należą m.in. obraz z Galerii Trietiakowskiej pt. „Kobieta z Kashkadarya” lub też obraz „Dziewczyna z Surkhandarya”, wystawiony w 2014 roku na aukcji Sotheby’s w Londynie.
Kolejnym, należącym do grona najbardziej uznanych uzbeckich malarzy współczesnych jest Jamol Usmanov (ur. 1961). Jego sztuka nie ma takiego narodowego zabarwienia, jak u Akhmedova. Twórczość Usmanova jest pełna odniesień do filozofii sufizmu, gdyż sam artysta jest szczególnie zafascynowany wschodnią średniowieczną poezją. Usmanov jest przekonany, że od zawsze wszystkie pokolenia ludzkości martwiły się tym samym – próbą filozoficznego wyjaśnienie istnienia wszystkich rzeczy i zjawisk. W związku z tym artysta w swoich pracach zawsze odnosi się do uniwersalnej symboliki, ożywiając ją i używając do rozmowy z publicznością.
Głównym tematem jego obrazów są sny i marzenia. Ważne, że u Usmanova świat snów jest spokojny i zrelaksowany. Twarze drzemiących postaci są spokojne i wolne od ziemskich nieszczęść. Otoczony pięknymi ogrodami, śpiący ludzie na obrazach Usmanova udają się w transcendentalną podróż pełną harmonii – co stoi w ostrym kontraście do zachodnich teorii psychoanalitycznych, według których sny stanowią przejaw wewnętrznego cierpienia i niewyrażonego popędu seksualnego. U Usmanova, zainspirowanego sufizmem, marzenia senne są przedstawione jako medytacyjny stan, który jest sposobem odwrócenia się od świata zewnętrznego do świata duchowej podróży.
Świat marzeń u Usmanowa jest też przepełniony zaszyfrowanymi znakami. Przykładem może być obraz Usmanova „Bez tytułu” (z serii „SNY”) z 2010 roku, sprzedany w 2013 roku na aukcji Sotheby’s w Londynie. W tym obrazie artysta po mistrzowsku wykorzystuje ulubioną technikę sufi poezji sufijskiej – ukrytą za symbolami wiadomość: ptaki niosące wiśnie w dziobach są nosicielami dobrej nowiny, gdy wąż jest symbolem mądrości, a ptaki latające symbolizują inkarnacje duszy.
Murad Karabaev (ur. 1963) to artysta, którego dzieła też są pełne symboli, ale jest to symbolizm zupełnie innego rodzaju, niż u Usmanova. Ważnym faktem jest to, że Kabajev skończył studia filmowe, co w znaczący sposób znalazło odzwierciedlenie w jego podejściu do twórczości. Trochę tajemnicze, zamglone i nieco melancholijne obrazy Murata Kabaeva przenoszą widza w zupełnie inny, często irracjonalny świat.
Wprawdzie impulsy i inspiracje do swojej twórczości artysta znajduje w realnym świecie, ale na płótnie jego bohaterowie jakby zaczynają żyć według własnych zasad i na własnych warunkach. Murad Karabaev robi akcent nie tylko na pokazaniu ciekawych związków między faktem a fikcją, ale też wciąga widza w swego rodzaju grę. Jego prace mają dużo semantycznych warstw, a każdy ich element można badać, analizować i szukać w nim ukrytego znaczenia.
Kolejnym ciekawym artystą z Uzbebistanu jest Tahir Karimov ( ur. 1972) W pracach Karimov łączy w całość uzbeckie tradycje narodowe, bogate doświadczenie kulturowe i bogata historia kraju – tylko że wszystkie te składniki widziane są przez prymat współczesności i nowych możliwości artystycznych. Artysta w mistrzowski sposób wykorzystuje nowoczesne techniki malarskie, pokazując na płótnie oryginalne orientalne opowieści. Jego obrazy w przystępny sposób przybliżają zachodniemu odbiorcy świat Wschodu, więc nic dziwnego, że wiele dzieł Karimova znajduje się obecnie w różnych zbiorach prywatnych w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych.
Warto podkreślić rolę gestów w obrazach Karimova. Mają one niezwykle istotne znaczenie, gdyż wyrażają dynamikę ruchu, a wraz z nią silne emocje i uczucia. Dodatkowo, emocjonalny wymiar jego dzieł jest potęgowany przez mocne kontrasty nasyconych kolorów – niemal jak u Henri Matisse’a.
Ostatnim z artystów, o którym warto wspomnieć omawiając współczesną sztukę Uzbekistanu jest Babur Ismailov (ur. 1973). Na charakterystyczny i niepowtarzalny styl malarski Babura Ismailova miało wpływ jego wykształcenie scenograficzne. Zawsze niezmiernie się cieszę, że studiowałem właśnie na wydziale scenografii teatru. To była szansa na najbardziej wszechstronną edukację artystyczną – miałem styczność nie tylko z malarstwem, ale też literaturą, rzeźbą, dekoracją. – powiedział Ismailov w jednym z wywiadów. Do dziś artysta stara się rozwijać kompleksowo w różnych kierunkach – malarstwa, filmu, animacji, teatru, grafiki książkowej. Taka edukacja i zainteresowania znajdują oczywiście swoje odzwierciedlenia w dziełach Ismailova, każde z nich – to niby samodzielny odcinek jakiegoś spektaklu, gdzie wszyscy bohaterowi grają i współgrają. Obrazy Ismailova stanowią poniekąd surrealistyczną fuzję metafor i symboli, kształtów i obiektów, idei i znaczeń. Powściągliwość w stosowaniu kolorów dodaje jego pracom magiczności, a duża liczba aluzji do produkcji teatralnych i literatury zachęca publiczność do wejścia w dialog z obrazem.
Opisani wyżej artyści – to tylko czołówka najbardziej znanych współczesnych twórców z Uzbekistanu. Niemniej jednak, sztuka wschodnia jest na tyle intrygującym zjawiskiem, że zainteresowanie nią ciągle wzrasta. Całkiem możliwe, iż ta przychylność zachodnich kolekcjonerów spowoduje zwiększenie aktywności w uzbeckim środowisku artystycznym i, być może, ujawni jeszcze więcej ciekawych uzbeckich twórców.
Ganna Melnyk
Ilustracja (góra): Jamol Usmanov, Bez tytułu (z serii „Sny”, źródło: Sotheby’s
Portal Rynekisztuka.pl
