26 marca 2024 roku zmarł Richard Serra — amerykański rzeźbiarz, przedstawiciel postminimalizmu, twórca wielkoformatowych rzeźb site-specific. Już od lat 60. XX wieku do czasów współczesnych jego twórczość miała ważny udział w rozwoju współczesnej rzeźby. W swojej sztuce eksplorował potencjał rzeźby w kontekście relacji z widzem oraz otoczeniem, w jakim się znajduje.
Richard Serra urodził się w 1938 roku w San Francisco. Jego matka pochodziła z Rosji, ojciec zaś był Hiszpanem. Zdaniem artysty podstawy jego twórczości zrodziły się w dniu jego czwartych urodzin, kiedy widział wodowanie tankowca. Potężna krzywizna kadłuba statku oraz jego kontrast ze swoistą lekkością i prędkością wyrył się w pamięci przyszłego artysty. W podobnym czasie chłopiec zaczął interesować się rysunkiem, a obserwowany przez niego wcześniej statek miał wpłynąć na rozwój jego wyobraźni i zasób form i kształtów.
Richard Serra, The Hours of the Day, 1990 | źródło: Wikimedia Commons
Nie od razu jednak postanowił o swojej artystycznej karierze. W 1961 roku ukończył studia licencjackie z literatury angielskiej na Uniwersytecie Kalifornijskim w Santa Barbara. W tym czasie Serra pracował w hucie stali. Industrialne i przemysłowe formy, z którymi miał styczność w tamtym miejscu, znalazły pośrednio odzwierciedlenie w jego przyszłej twórczości rzeźbiarskiej. Swoją edukację kontynuował na Uniwersytecie Yale, gdzie uzyskał licencjat z historii sztuki oraz tytuł magistra sztuk pięknych. Po ukończeniu edukacji w Stanach Zjednoczonych, w latach 1964-65 studiował w Paryżu. W tym czasie jego zainteresowanie z malarstwa przeniosło się na rzeźbę, która od tego czasu miała być jego głównym medium. Podczas pobytu we Francji zwiedził także Włochy oraz Hiszpanie. Będąc jeszcze w Europie, zaczął eksperymentować z nietypowymi materiałami.
Richard Serra, Fulcrum, 1987, Londyn | źródło: Wikipedia
Po powrocie do Nowego Jorku w 1966 wciąż eksplorował możliwości, jakie daje rzeźba, wykorzystując media takie jak kauczuk, lateks, szkło, ołów czy neony. Pod koniec lat 60. artysta rozpoczął pracę nad serią Splash, w której wykorzystywał stopiony ołów, który rozpryskiwał w przestrzeni wystawienniczej, zwykle między podłogą a ścianą, a nierzadko także na rynny, które były elementami instalacji rzeźbiarskiej. Cykl ukazywał coraz silniejsze zainteresowanie artysty rolą przestrzeni w powstawaniu rzeźby. W podobnym czasie Richard Serra rozpoczął cykl Prop, który przez wielu uznawany jest za podwalinę dla późniejszych, monumentalnych metalowych rzeźb, z którymi kojarzymy sztukę tego artysty. W cyklu Prop twórca bada z kolei zagadnienie równowagi i grawitacji.
W roku 1970 Richard Serra towarzyszył artyście Robertowi Smithsonowi w realizacji przełomowego dzieła sztuki land artu Spiral Jetty. Uczestnictwo w tworzeniu tej realizacji wzmocniło w artyście potrzebę odkrywania idei site-specific. Idea ta, zasugerowana już w serii Splash, polega na tworzeniu dzieł w kontekście miejsca ekspozycji, którego są integralną częścią.
Richard Serra, Berlin Block for Charlie Chaplin, 1978, Berlin | źródło: Wikipedia
W roku 1981, kiedy droga poszukiwań artystycznych została już silnie naznaczona, a twórczość Sierry stała się już „dojrzałą”, powstała instalacja Tilted Arc. Praca wzbudziła wiele kontrowersji. Instalacja została zlokalizowana w samym środku Federal Plaza, w biznesowej dzielnicy Nowego Jorku. Rzeźba przybrała formę monumentalną. Praca miała realizować ideę site-specific, której oprócz samego obiektu i jego otoczenia, istotną składową był także odbiorca. Instalacja, zamiast wzbudzić zachwyt i nakłaniać do kontemplacji, spowodowała sprzeciw lokalnej społeczności. Mimo to, założenia Richarda Serry w pełni realizowały się właśnie w tej rzeźbie, poprzez czynne uczestnictwo widzów w doświadczeniu sztuki. Po latach protestów rzeźba została usunięta w 1989 roku.
Richard Serra, Matter of Time (fragment), Guggenheim Museum w Bilbao | źródło: Wikipedia
W latach 90. twórca wciąż realizował wielkoformatowe instalacje oparte przede wszystkim o monumentalne, zakrzywione płaszczyzny. W latach 1994-2005 artysta pracował nad instalacją The Matter of Time, która została zamówiona do Muzeum Guggenheima w Bilbao. Dzieło składa się z ośmiu form rzeźbiarskich, które egzemplifikują swoistą ewolucję rzeźb Serry. Obiekty są złożone przede wszystkim z metalowych spirali i elips. Widz może poruszać się pomiędzy elementami kompozycji, a nawet przechodzić przez poszczególne obiekty, realizując swoją rolę w instalacji site-specific.
Richard Serra, Terminal 1 Pier F, YYZ Toronto
Richard Serra uznawany jest za jednego z najbardziej wpływowych rzeźbiarzy XX wieku. Poza instalacjami rzeźbiarskimi tworzył także rysunki, prace wideo, zajmował się także malarstwem. Nietypowe materiały, które wykorzystywał przy tworzeniu swoich prac, ma wpływ na współczesnych artystów, ale także architektów i urbanistów. Jego prace znajdują się w najważniejszych i największym muzeach na świecie. Serra nie bał się kontrowersji i śmiało reprezentował swoją sztukę, mimo częstych głosów sprzeciwu. Zmarł 26 marca 2024 roku, pozostawiając po sobie niezwykłą spuściznę.
N.G
