Wydobyte z otchłani czasu i przestrzeni. Wystawa „Bezcenne” w Muzeum Narodowym w Warszawie

06.12.2016

Aktualności, Polska: wydarzenia

Współczesne muzea to świątynie sztuki i centra rozrywkowe, czasami przez niektórych badaczy nazywane nawet supermarketami sztuki. Jednak w natłoku narastających funkcji, które są narzucane instytucjom muzealnym przez zmieniające się realia, często zapominamy, że jedną z najważniejszych funkcji muzeum jest tworzenie kolekcji oraz opracowywanie jej dokumentacji i przechowywanie archiwaliów. Muzeum to zatem również repozytorium zbiorowej pamięci, skrzętnie konserwowanej i zachowywanej dla przyszłych pokoleń.

Muzeum Narodowe w Warszawie przypomina o tej funkcji muzeum w najnowszej wystawie zatytułowanej Bezcenne. Prezentowane są na niej dzieła sztuki, a także rzemiosło artystyczne i fotografie, zgromadzone przez muzeum w latach 2014-2016. Przedział czasowy tych wszystkich artefaktów, rzeźb, prac malarskich, rysunków, a nawet monet rozciąga się od starożytności po współczesność. Kurator pokazu, Piotr Czyż, stanął zatem przed nie lada wyzwaniem: musiał stworzyć interesującą wystawę, zestawiając ze sobą obiekty nie mające ze sobą wielu cech wspólnych poza tą jedną – że stały się częścią narodowej kolekcji muzealnej. Było to tym bardziej trudne, że w kolekcji znalazły się dzieła przynależące do różnych oddziałów muzeum, w tym Królikarni, a zatem Muzeum Rzeźby, a także Muzeum Plakatu w Wilanowie i Muzeum Wnętrz w Otwocku Wielkim.

Wystawa Bezcenne. Nabytki Muzeum Narodowego w Warszawie, źródło: Rynekisztuka.pl

Tytuł wystawy można interpretować w różnoraki sposób. Z jednej strony określenie „bezcenny” odnosi się do każdego dzieła sztuk pięknych lub użytkowych, które, stając się częścią kolekcji, jednocześnie traci swoją wartość rynkową i zyskuje status bezcennego obiektu kolekcjonerskiego, nie mogącego pojawić się nigdy więcej na aukcjach. „Bezcenny” to też, z drugiej strony, określenie obiektywnej wartości historycznej i kulturowej prezentowanych na wystawie prac. Wreszcie, o bezcenności wielu z nich świadczy fakt, że zostały one odzyskane po wielu latach tułaczki po świecie, której powodem były wojenne zawieruchy i kradzieże.

Na wystawie mamy jednak do czynienia zarówno z dziełami zakupionymi w tradycyjny sposób – na aukcjach sztuki, a także od prywatnych kolekcjonerów i samych artystów – jak i z pracami podarowanymi muzeum oraz tymi odzyskanymi dzięki współpracy międzynarodowych organizacji, zajmujących się skomplikowanym procesem odnajdywania i odzyskiwania dzieł sztuki. W przestrzeni wystawienniczej podział ten został zaznaczony przy użyciu kolorów dla poszczególnych działów, czyli zakupów, darów i dzieł odzyskanych, a te ostatnie zostały dodatkowo otoczone ciemniejszą ramą tak, by zaznaczyć wielką wartość, jaką stanowią one nie tylko dla samego muzeum, ale dla polskiej tożsamości kulturowej. Należy bowiem pamiętać, że kolekcja muzeum stanowi wartość Skarbu Państwa, a więc każdy z nas może poczuć się po części jej współtwórcą – zwłaszcza jeśli regularnie uczęszcza na wystawy czasowe prezentowane w instytucji, a także jeśli należy do Stowarzyszenia Przyjaciół MNW i regularnie wspiera budowanie kolekcji.

Obecnie w kolekcji Muzeum Narodowego znajduje się ponad osiemset tysięcy dzieł sztuki polskiej i światowej, od antyku do współczesności. Obejmują malarstwo, rzeźbę, rysunki oraz ryciny, fotografie, numizmaty, a także przedmioty sztuki użytkowej i wzornictwo. a pozyskane w ciągu ostatnich trzech lat obiekty dodatkowo zasiliły ten imponujący zbiór. Wystawa Bezcenne nie jest jednak prezentacją wszystkich nowych prac, jakie znalazły się w kolekcji – jest to raczej wybór tych najciekawszych, mających zrobić na widzu wrażenie, ale też zaciekawić go i sprawić, że dowie się czegoś nowego o procedurach towarzyszących tworzeniu kolekcji, jak i o historii polskiej sztuki, która wszak nie ogranicza się jedynie do podręczników i wydań popularyzatorskich. Rola edukacyjna tego rodzaju wystawy, a także jej historiotwórcza funkcja są nie do przecenienia – podobnie jak pokazywane na niej prace, które co prawda włączane są do czasowych wystaw tematycznych, ale które w większości dostępne są jedynie wyspecjalizowanym badaczom mającym dostęp do archiwum muzeum.

Prace na wystawie zostały zaaranżowane w porządku niechronologicznym – wstęp stanowią dzieła sztuki najnowszej – być może mające służyć odczarowaniu przekonania, że miejsce sztuki współczesnej jest tylko w galeriach i w muzeach jej poświęconych. Tymczasem, okazuje się, że w kolekcji Muzeum Narodowego w ciągu trzech ostatnich lat znalazły się bezcenne, unikalne dzieła takich artystów jak Stefan Gierowski, Artur Nacht-Samborski i Zygmunt Szpinger. Najnowsza sztuka reprezentowana jest zaś, między innymi, przez wyjątkową rzeźbę Marii Pinińskiej-Bereś z 1990 roku, Dwie gracje komentują odejście trzeciej, której obecność w warszawskiej kolekcji jest tym bardziej warta wspomnienia, że większość prac tej artystki znajduje się w Krakowie. W kolekcji znalazły się również liczne kolaże Przemysława Mateckiego, pochodzące z ostatnich paru lat, oraz wielkoformatowe dzieło Łukasza Korolkiewicza, Demony – hiperrealistyczne w formie, o – wydawałoby się, sielankowej treści – nasycone jednak silnym ładunkiem niepokoju i niedopowiedzenia. Płótno Korolkiewicza jest z pewnością, obok fotografii Maurycego Gomulickiego z serii Typologie sentymentalne, jedną z gwiazd tej części ekspozycji.

Wernisaż wystawy Bezcenne. Nabytki Muzeum Narodowego w Warszawie, fot. Bartosz Bajerski

Tym, na co zwróci uwagę świadomy widz, jest sposób zaaranżowania dzieł tak, by tworzyły one spójną narrację i byśmy mogli między nimi tworzyć pewne analogie. Rzeźba Beresiowej znalazła swoje miejsce nieopodal pracy Zbigniewa Libery, Polski Wunderteam, zawierającej portrety ważnych dla polskiej kultury i sztuki kobiet. Fotografia Gomulickiego przedstawiająca pomalowane złotą szminką usta koresponduje z antyczną maską, prezentowaną w gablocie obok wraz z innymi fragmentami ceramicznych talerzy i waz – darami profesora Wiktora Daszewskiego. Tuż obok podziwiać możemy współczesną ceramikę: minimalistyczne, porcelanowe Otoczaki Bogdana Kosaka. Polski współczesny design obecny jest na wystawie również pod postacią Blow Sofy duetu Malafor.

Jeśli chodzi o klasyczne malarstwo, wśród bardziej interesujących prac można by wymienić trzy intrygujące obrazy mało znanej Anny Berent, artystki tworzącej w latach dwudziestych i trzydziestych w duchu symbolizmu, a także odzyskane olejne dzieło Chrzest dworzanina królowej etiopskiej autorstwa Johanna Conrada Seekatza z XVIII wieku. Wśród zakupionych prac znalazły się też tak wartościowe prace jak rysunek Jeana Pierre’a Norblina, Widok pałacu Pociejów czy litografia Henriego Toulouse-Lautreca. Na wystawie zobaczymy ponadto obrazy prezentowane już wcześniej w Muzeum Narodowym na dwóch wystawach monograficznych – poświęconych Aleksandrowi Gierymskiemu i Oldze Boznańskiej.

Wśród dzieł odzyskanych na szczególną uwagę zasługują ponadto Portret młodego mężczyzny z 1728 autorstwa Krzysztofa Lubienieckiego, malarza działającego w Amsterdamie, jak również grafiki Ignacego Łopieńskiego i Leona Wyczółkowskiego. Ogromna praca kuratorów kolekcji, śledzących aukcje i rynek antykwaryczny, doprowadziła też do uzupełnienia kolekcji muzealnej o cenne zabytki pochodzące ze zbiorów prywatnych. W ten sposób pozyskano chociażby wyjątkową kolekcję fotografii Janusza Przewłockiego, w której znajdują się zdjęcia z najlepszych polskich atelier XIX i początku XX wieku. Nabyto również unikatowy zespół zdjęć Konrada Brandla, ukazujących barwne życie dziewiętnastowiecznej Warszawy oraz fotografie dokumentujące powstawanie słynnej Panoramy Racławickiej.

Bez wątpienia jedną z najważniejszych funkcji, jakie odgrywają tego rodzaju wystawy prezentujące ostatnie zakupy muzeum i odzyskane dzieła, jest tworzenie swoistej więzi pomiędzy instytucją a odwiedzającym. Wystawa Bezcenne oferuje widzowi wyjątkową możliwość obejrzenia prac, które przez większość swojej obecności w kolekcji przebywają zamknięte w magazynach muzealnych. Dzieje się tak za względu na ograniczone możliwości ekspozycyjne – Muzeum boryka się cały czas z za małą powierzchnią – czy ograniczenia wynikające z natury samych obiektów, jak w przypadku pasteli, które wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne i światło, nie mogą być często eksponowane. Mając zatem świadomość faktu, iż dzieła te odsłaniają przed nami swoje oblicze tak rzadko, tym bardziej należy docenić ich powab i wartość historyczną oraz kulturową. Wystawa jest też zachętą do odbycia niezwykłej podróży przez epoki i style – pokazuje, że sztuka nie jest jedynie zachcianką wybrańców, ale że niezmiennie stanowi nieodłączną część życia – przenika do życia, a życie przenika do niej. Nasze spojrzenia i chęć spotkania z dziełem ożywiają z kolei ciągi opowieści i anegdot, osnuwających każdą pracę gęstą siecią.