Najbardziej poszukiwani artyści lat 70 i 80 na polskim rynku sztuki

Lata 70. i 80. były w Polsce czasem licznych przemian, środowisko artystycznej awangardy starało się odnaleźć w nowej rzeczywistości, aby po krótkim czasie ponownie budować swoją tożsamość twórczą w stanie wojennym. Były to czasy, kiedy zgodnie ze słowami Andy Rottenberg nastąpiło „przesunięcie kryteriów artystycznych na etyczne”. Jednocześnie przełom lat 70. i 80. To okres kształtowania się nowych wartości, nowych formacji, a także niezależnych ruchów i związanych z nimi przełomowych wystaw. Przyglądając tworzącym się koncepcjom artystycznym możemy zwrócić uwagę na liczne jednostki mające na nie wpływ i lawirujące w swojej twórczości między intelektualnym odniesieniem do tradycji, problematyką egzystencjonalną, a silną potrzebą zgłębiania w sztuce piękna, erotyki, a nawet fetyszu. Ważnym elementem kształtującej się w tamtym czasie rzeczywistości była fascynacja ludzkim ciałem w kontekście społecznym, a także eksperymentalnym, co zwraca naszą uwagę w kierunku sztuki feministycznej mającej się w późniejszym czasie silnie rozwinąć. Z tej perspektywy warto przyjrzeć się twórcom mającym wpływ na pojęcia sztuki w latach 70. i 80., a w chwili obecnej stanowiących jednych z najbardziej rozchwytywanych artystów na rynku sztuki. 

Jerzy Nowosielski, Kobiety na statku, 100 x 120 cm, akryl/olej na płótnie, 1980

Zestawienie warto rozpocząć od wybitnego artysty jakim był Jerzy Nowosielski. Urodzony w 1923 roku w Krakowie, tam też się kształcił, a także uczestniczył w działaniach Grupy Młodych Plastyków oraz Grupy Krakowskiej. Był również artystą wszechstronnym, rysował, tworzył scenografie, a w malarstwie nie ograniczał się do jednej tematyki tworząc liczne martwe natury, akty, pejzaże. Największą sławę przyniosły mu jednak obrazy sakralne, w których motywy nowoczesne łączył z licznymi elementami sztuki bizantyjskiej. To właśnie te obrazy, w których przedstawił tak niepowtarzalny i niemożliwy do pomylenia z kimś innym styl sprawiły, że zyskał największą popularność. Charakterystyczny styl uczynił z niego niezwykle rozchwytywanego malarza, którego prace stanowią kluczowy element licznych aukcji sztuki. Obrazy Nowosielskiego są sprzedawane za setki tysięcy złotych, czego przykładem jest m. in. praca Kobiety na statku z 1980 roku sprzedany na aukcji w Desie za 800 tysięcy złotych czy też inny obraz Dziewczyny na statku z 1981 wylicytowana w tym samym domu aukcyjnym za 480 tysięcy złotych. Twórczość Nowosielskiego jest tak ceniona również ze względu na jego subtelne podejście do postaci kobiecej, tak często ukazywanej w jego pracach. Surowe, wręcz ascetyczne płaszczyzny i pokazane w ich otoczeniu uproszczone ciało kobiece jest w swojej prostocie jednocześnie bardzo erotyczne. Zjawisko to jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych w twórczości krakowskiego malarza, a jednocześnie dość często można się spotkać z próbami nawiązywania do jego stylu w twórczości współczesnych malarzy. 

Ryszard Winiarski, Area 17/9, 101 x 101 cm, akryl/drewno, szkło, 1971

Kolejnym artystą związanym ze sztuką lat 70. oraz 80., a przy tym rozchwytywanym na aukcjach sztuki jest Ryszard Winiarski. Urodził się w 1936 roku w Lwowie, kształcił na Politechnice Warszawskiej oraz tamtejszej ASP. Pociąg do nauk ścisłych widać w jego twórczości bardzo wyraźnie, a geometria i formy przestrzenne stanowiły centrum jego zainteresowań. Czarne i białe kwadraty połączone w abstrakcyjne formy przestrzenne nawiązujące do gier uczyniły z niego rozpoznawalnego, nagradzanego, a także w obecnych czasach niezwykle rozchwytywanego artystę. Jego prace osiągają zawrotne kwoty na aukcjach sztuki. Projekt Area17/9 z 1971 roku wykonana z malowanego akrylem drewna oraz szkła została sprzedana za 900 tysięcy złotych, dokładnie taką samą kwotę uzyskano za Grę nr 5 będącą instalacją wykonaną z malowanego drewna. Potrzeba eksperymentowania jest widoczna praktycznie w każdej pracy artysty, choć widać w nich również potrzebę pewnego uporządkowania przestrzeni, co zapewne ma swoje korzenie w zamiłowaniu do nauk ścisłych – przykładami mogą być prace Penetracja przestrzeni industrialnej w ruchu wirowym  z 1973 roku czy też Penetracja przestrzeni realnej z 1972 – obie prace uzyskały kwoty sprzedaży w wysokości 600 tysięcy złotych. Ceny te są tym bardziej imponujące, gdy przyjrzeć się pracom bliżej, są to głównie instalacje nie przekraczające metra, choć oczywiście wykonane w nienagannym detalu. 

Tadeusz Dominik, Pejzaż, 65 x 54 cm, akryl na płótnie, 1980

W malarstwie omawianego okresu również można dostrzec liczne abstrakcyjne tendencje, zainteresowanie kolorem oraz surowym podejściem do płaszczyzny. Przykładem malarza stosującego takie podejście jest Tadeusz Dominik – malarz, grafik, a także artysta zajmujący się ceramiką, tkaniną artystyczną oraz grafiką komputerową. Urodził się w 1928 roku w Szymanowie, w 1953 roku uzyskał dyplom z malarstwa warszawskiej ASP w pracowni prof. Jana Cybisa. Tworzył liczne nieformalne kompozycje, martwe natury i nieoczywiste pejzaże. Siłą twórczości Dominika jest z pewnością jego operowanie paletą, choć nie da się przeoczyć wpływem Cybisa na jego sztukę, widać tendencje wyuczone w jego pracowni. Przy tym wszystkim udało mu się jednak wypracować indywidualny styl, charakterystyczne nawarstwione prace wykonywane zarówno w technice olejnej jak i akrylowej przyniosły mu uznanie, a także duże zainteresowanie kolekcjonerów. Najdroższe prace artysty wykonywane były również w latach 60. jednak znaczący wpływ jaki miał na kształtowanie się polskiego malarstwa lat późniejszych czynią go równie istotnym malarzem poruszanego tu okresu. Malarz upodobał sobie nieco mniejsze formaty, jego prace zwykle nie przekraczały 100 cm, przykładem jest akrylowy Pejzaż z 1980 roku sprzedany za 30 tysięcy złotych, czy też Róża z 1976 roku – za obraz uzyskano kwotę 48 tysięcy złotych. 

Jacek Yerka, Światło dla każdego, akryl na płótnie, 73 x 81 cm, 1988

Po latach 80. swoją twórczością wyróżniał się również Jacek Yerka. Urodził się w 1952 roku w Toruniu, gdzie też w 1976 roku ukończył Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Choć specjalizował się w grafice, po roku 1980 całkowicie oddał się malarstwu. W swojej twórczości ukazywał świat surrealny, wytwory swojej wyobraźni, jednocześnie stosując techniki obrazowania inspirowane malarstwem m. in. Boscha. Jego twórczość przyniosła mu uznanie szczególnie fanów nurtu fantastyki, jednocześnie będąc inspiracją dla licznych publikacji głównie amerykańskich wydawnictw. Fantazyjne kompozycje ukazane w obrazach Yerki stanowią jednocześnie ozdobę każdej aukcji uzyskując nierzadko bardzo wysokie kwoty sprzedaży. Obraz Światło dla każdego z 1988 roku sprzedano w obecnym roku na aukcji Sztuka Fantastyczna. Surrealizm i realizm magiczny w Desie kwotę 408 tysięcy złotych co wywołało spore emocje w uczestnikach, jako że górna granica estymacji wynosiła 90 tysięcy złotych. Tym samym został pobity wcześniejszy rekord sprzedaży artysty – praca Watergate II uzyskała kwotę sprzedaży 264 tysięcy złotych. W przypadku prac Yerki zwiększone zainteresowanie jego twórczością na aukcjach widać niemalże z miesiąca na miesiąc.

Natalia LL, Sztuka konsumpcyjna, fotografia barwna/papier fotograficzny, 20,5 x 20 cm, 1972-1975

Drugą część zestawienia zdominują artystki – pierwszą z nich jest Natalia Lach Lachowicz, której kontrowersyjne prace uczyniły z niej jedną z największych skandalistek swoich czasów i nie tylko – nawet obecnie, kiedy powszechnym zjawiskiem jest szokowanie sztuką jej twórczość postrzegana jest jako wulgarna i niewłaściwa. Artystka urodziła się w 1937 roku w Zabłociu koło Żywca, w 1963 roku ukończyła studia na wrocławskiej ASP. W swojej twórczości od samego początku sięgała do licznych środków wyrazu jak video, rzeźba, fotografia czy performance. Choć nie da się jednoznacznie stwierdzić jaki nurt reprezentuje, zwykle przypisuje jej się działania związane z konceptualizmem, body-art, a także foto-art. Do najsłynniejszych prac Natalii LL należą cykl fotografii Sztuka konsumpcyjna z 1974 roku – prace z cyklu osiągają kwoty ponad 50 tysięcy złotych na licznych aukcjach. Ukazywana w jej pracach nagość, erotyzm oraz postrzegane jako wulgarne gesty uczyniły z niej nie tylko znaną skandalistkę środowiska artystycznego, ale również obiekt wielu protestów. W 2019 roku jej prace były eksponowane w Galerii Sztuki XX i XXI wieku Muzeum Narodowego w Warszawie, jednak jej instalacja wideo z cyklu wspomnianej już Sztuki konsumpcyjnej została z ekspozycji usunięta – w opinii dyrektora muzeum decyzja została podjęta przez Ministerstwo Kultury. Sytuacja spotkała się z licznymi konfliktami na szczeblu politycznym, ostatecznie na skutek protestów społecznych instalacja ponownie dołączyła do ekspozycji. 

Ewa Partum, Samoidentyfikacja, odbitka żelatynowo-srebrowa, vintage print/papier barytowy, 40 x 50 cm, 1980/89

Kolejną artystą przecierających w swoim czasie szlaki dla współczesnych artystek nurtu feminizmu była Ewa Partum. Urodziła się w 1945 roku w Grodzisku Mazowieckim, w 1980 roku obroniła dyplom w pracowni Gierowskiego warszawskiej ASP. Tworzyła liczne instalacje, wideo, fotografie oraz performance. W historii polskiej sztuki z pewnością zapisała się jako prekursorka w dziedzinie sztuki konceptualnej. Tworzyła poezje wizualne, a także zasłynęła licznymi akcjami w przestrzeni publicznej. W okresie między 1970, a 1990 rokiem zajmowała się niemalże wyłącznie sztuką feministyczną, a jej kultowe już projekty zyskały sławę nie tylko w Polsce, ale również na świecie. Prace z cyklu Samoidentyfikacja prezentujące nagą artystkę w przestrzeni publicznej uznawane są, za jedne z najbardziej rozpoznawalnych prac performerki – fotografie z cyklu cieszą się dużą popularnością na aukcjach sztuki osiągając kwoty od 30 do 70 tysięcy złotych. Twórczość Ewy Partum stanowiła inspirację dla licznych feministycznych artystek tworzących w późniejszym czasie, a przetarte przez nią ścieżki tematów tabu nie tylko dawały siłę i odwagę w kolejnych projektach, ale także uświadamiały kolejne pokolenia. 

Nowosielski, Winiarski, Dominik, Yerka, Lach Lachowicz i Partum – to tylko kilka nazwisk będących przykładem popularności sztuki lat 70. i 80. wśród kolekcjonerów, jednak zestawienie to obrazuje charakter tamtego okresu, liczne tendencje i nurty kształtowane przez indywidualistów i prekursorów w czasach niepewnych i niestabilnych społecznie. Tym większe należy się im uznanie, a zainteresowanie ich pracami na rynku sztuki w żaden sposób nie dziwi. 

Beata Tarnowska