Koronawirus miał bezprecedensowy wpływ na nasze życie. Wraz z pandemią, która w tym roku wywróciła większość aspektów świata sztuki, najlepsze domy aukcyjne dostosowały sprzedaż do nowego formatu wirtualnego, zapoczątkowując erę mega-aukcji transmitowanych na żywo. W międzyczasie na całym świecie 83% galerii odnotowało spadek przychodów w ciągu pierwszych sześciu miesięcy 2020 r., a dziesiątki targów odwołano.
W świecie sztuki mijający rok pokazał, że pandemia stała się katalizatorem przyspieszenia integracji rynku ze sferą cyfrową, kładąc podwaliny pod bardziej przejrzysty i otwarty świat sztuki. Fakt ten dobrze obrazują liczby, które w tym przypadku są oszałamiające – według tegorocznego raportu Hiscox Online Art Trade Report z 2020 r. aż o 50% więcej kolekcjonerów kupiło sztukę online. Jak donosi serwis Artsy odnotowano 40% wzrost aktywności handlowej. Kolekcjonerzy szukali nowych sposobów łączenia się ze światem sztuki z bezpiecznego miejsca w swoich domach.
Domy aukcyjne w dobie pandemii
Dwaj rywale Sotheby’s i Christie’s osiągnęli rekordowe wyniki sprzedaży online i prywatnej, ponieważ pandemia przewróciła całkowicie tradycyjny format aukcji na żywo. Podczas pierwszej dużej wieczornej sprzedaży transmitowanej na żywo, która miała odbywać się w całości online, Sotheby’s sprzedał na publicznej aukcji największą tegoroczną ofertę – tryptyk Francisa Bacona “Inspired by the Oresteia of Ajschylos” (1981), kupiony za 84,5 mln USD (z opłatami). Oferta sprzedającego na 73,1 miliona dolarów była najwyższą ofertą Sotheby’s w historii oferowaną podczas sprzedaży online.
Francis Bacon, “Triptych Inspired by the Oresteia of Aeschylus”, 1981, źródło: Wikipedia.com
Christie’s także odnotowało ogromny wzrost na arenie cyfrowej. Sprzedaż wyłącznie online wzrosła o 262% w porównaniu z zeszłym rokiem, osiągając 243 miliony funtów – rekordową sumę dla domu aukcyjnego. Chociaż ostatnie wyniki Christie’s z minionego roku zostały wzmocnione przez kilka partii z gigantycznymi cenami, takimi jak 450 milionów dolarów za “Salvator Mundi” Leonarda da Vinci, “Rabbit” (1986) Jeffa Koonsa, które sprzedano za 91 milionów dolarów, czy “Nude with Joyous” Roya Lichtensteina (1994) sprzedane za 46,24 mln dolarów, i tak przychody stanowiły w przybliżeniu jedynie połowę wartości najcenniejszej sprzedaży publicznej Sotheby’s.
Tymczasem prywatna sprzedaż domu aukcyjnego Sotheby’s w tym roku wyniosła ponad 1,5 miliarda dolarów. Warto w tym miejscu zaznaczyć pojawienie się w owej sprzedaży dzieła „Grande femme I” Giacomettiego z ceną wywoławczą 90 milionów dolarów, który sprzedano w zamkniętej ofercie bez ujawnienia ostatecznej ceny. To ponad 50% więcej niż w 2019 roku i tym samym rekord wszechczasów w branży. Christie’s także donosi o boomie w sprzedaży prywatnej, która wzrosła o 57% w porównaniu z zeszłym rokiem do 1,3 mld dolarów, sprzedając trzy prace za ceny powyżej 100 mln dolarów i 12 dzieł powyżej 25 mln dolarów. W rzeczywistości Christie’s sprzedała w tym roku więcej dzieł za kwotę powyżej 25 mln dolarów w ramach sprzedaży prywatnej niż na aukcji. Co ciekawe Christie’s kończy rok 2020 z nieco innym położeniem geograficznym pod względem kupujących, ponieważ po raz pierwszy w historii domu aukcyjnego licytacja z Azji przekroczyła tę z USA. Zakupy dokonywane przez azjatyckich kolekcjonerów okazały się w tym roku o wiele bardziej prężne w porównaniu do ich zachodnich odpowiedników. Sotheby’s utrzymuje pozycję lidera w regionie już piąty rok z rzędu. Ich sprzedaż w Azji osiągnęła w tym roku 932 miliony dolarów (co, jak twierdzi Sotheby’s, stanowi 18% przewagę nad Christie’s).
Gerhard Richter, ”Abstraktes Bild”(649-2), 1987, źródło: Sotheby’s
Najdroższą pozycją był 700-letni zwój autorstwa Ren Renfa, sprzedany za 39,6 mln dol. Ciekawym wydarzeniem była również sprzedaż dzieła ”Abstraktes Bild” Gerharda Richtera za kwotę niemal 27,7 mln dolarów, co uplasowało go jako najdroższą pracę zachodniego malarstwa jaką kiedykolwiek wylicytowano na rynku azjatyckim. Rok 2020 pokazał, że jest to najszybciej rozwijający się region kupujących online – spośród 20 największych pozycji wystawionych na aukcje przez Sotheby’s na całym świecie, klienci z Azji licytowali dziesięć i zakupili dziewięć z nich.
Helen Frankenthaler, “Royal Fireworks”, 1975, źródło: Sotheby’s.
Rynek sztuki za granicą
W Sotheby’s, na debiutanckiej aukcji transmitowanej na żywo w czerwcu, kluczowe dzieło ekspresjonistki Helen Frankenthaler z kolekcji dealera Ginny Williams wywołało burzliwą licytację. Ostatecznie praca “Royal Fireworks” z 1975 roku została sprzedana za rekordową dla artystki cenę 7,9 mln dolarów, przekraczając znacznie początkowe estymacje na poziomie 2 – 3 mln dolarów.
Four Pinball, “Machines Wayne Thiebaud”, 1962, źródło: Christie’s
Niedługo potem Christie’s podczas lipcowej aukcji „ONE” wystawiło „Four Pinball Machines” (1962) – dzieło pop-artowego artysty Wayne’a Thiebauda. Praca szacowana na 18–25 mln dolarów, czyli ponad dwukrotnie więcej niż poprzedni rekord artysty, wynoszący 8,5 mln USD, finalnie sprzedała się za 19,1 mln dolarów. Podczas sprzedaży „ONE” Christie’s ustanowiło również nowy rekord Ruth Asawy.
Ruth Asawa, “Untitled” (“S.401, Hanging Seven-Lobed, Continuous Interlocking Form, with Spheres within Two Lobes”), 1954. źródło: Christie’s
Chociaż artystka jest kochana przez historyków sztuki od dziesięcioleci, jej prace podbijają rynek dopiero od niedawna. Wiszącą rzeźbę z drutu, która wcześniej była własnością Blanchette H. Rockefellera (prezesa Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku w latach 1972–1985) sprzedano za kwotę 5,3 mln dolarów. W tym samym miesiącu, podczas licytacji Sotheby’s „Rembrandt to Richter”, pojawił się rzadki XV-wieczny panel autorstwa włoskiego mistrza renesansu Paolo Uccello. Zaskoczeniem okazało się sprzedanie go za kwotę czterokrotnie wyższą niż szacowano, czyli 3,1 mln dolarów. Wynik przewyższył tym samym poprzednią rekordową cenę za pracę Uccello w wysokości 252,900 dolarów. Rekordowe dzieło zostało zwrócone spadkobiercom prześladowanego niemieckiego bankiera Fritza Gutmanna i zaoferowane w ramach ugody między spadkobiercami a właścicielem, którą ułatwił Sotheby’s.
Giorgio de Chirico, “Il Pomeriggio di Arianna”, 1913, źródło: Sotheby’s.
W tym samym domu aukcyjnym “Il Pomeriggio di Arianna” (“Popołudnie Ariadny”) – jedno z zaledwie trzech z serii ośmiu pokrewnych dzieł Giorgio de Chirico, które wciąż znajdują się w prywatnych rękach – sprzedano za rekordową kwotę 15,9 miliona dolarów. Rezultat przewyższa poprzedni rekord włoskiego artysty, który wynosił 14,1 miliona dolarów, zapłaconego w 2009 roku za pracę z kolekcji Yves Saint Laurent.
Ewenementem okazało się wystawienie na licytację obrazu Georgesa de la Tour, którego prace pojawiają się w sprzedaży niezwykle rzadko. Ostatni trafił do sprzedaży ponad dziesięć lat temu. Było to więc wielkie wydarzenie, gdy w grudniu niemiecki dom aukcyjny Lempertz wprowadził do sprzedaży “La Fillette au braisier” z kolekcji Hinricha Bischoffa. Jedną z niewielu nocnych scen de la Tour, sprzedano za rekordową kwotę 5,2 miliona dolarów. Aukcja Lempertz podniosła rekord artysty w porównaniu z poprzednim kamieniem milowym ustanowionym w 1991 roku, kiedy to “A Blind Hurdy-Gurdy Player” sprzedano w londyńskiej filii Christie’s za 3,4 miliona dolarów.
Amy Sherald, “The Bathers”, 2015, źródło: Phillips
Emocji dostarczyła również sprzedaż podwójnego portretu Amy Sherald “The Bathers”, który odniósł wielki sukces w domu aukcyjnym Phillips w Nowym Jorku. Co ciekawe sprzedaż dzieła poprzedziła 15-minutowa bitwa licytacyjna, a finalnie sprzedano go za oszałamiającą kwotę 4,3 miliona dolarów, w porównaniu z szacunkami na poziomie 150–200 000 dolarów. Sprzedaż umocniła tym samym portrecistkę Michelle Obamy jako artystkę, której warto przyglądać się na nadchodzących aukcjach.
Matthew Wong, “River at Dusk”, 2018, źródło: Phillips
W grudniu, podczas wspólnej sprzedaży zorganizowanej w Hongkongu przez Phillipsa i Poly Auction, Matthew Wong osiągnął nowy kamień milowy. Od śmierci artysty w 2019 roku jego kolorowe krajobrazy znacznie przewyższają oczekiwania. Tym razem “River at Dusk” (2018) sprzedano za 4,9 miliona dolarów, ustanawiając ponownie rekord. Ostatni został ustanowiony nie więcej niż dwa miesiące wcześniej, w październiku, w Christie’s.
Rynek sztuki w Polsce
Wojciech Fangor, “M22”, 1969. źródło: Desa Unicum
Polska sztuka także cieszyła się w 2020 roku sporym zainteresowaniem. Nasz rodzimy rynek pomimo pandemii jest w najlepszej kondycji od lat, a dzieła polskich artystów biją kolejne zawrotne rekordy. Jednym z najistotniejszych wydarzeń aukcyjnych tego roku był ponowny rekord Wojciecha Fangora. 3 grudnia w Domu Aukcyjnym Desa Unicum obraz “M22” z 1969 roku został sprzedany za 7,3 mln złotych. Charakterystyczne, geometryczne, pulsujące kolorami płótna Fangora cieszą się popularnością kolekcjonerów od lat.
Tamara Łempicka, „Portrait of Majorie Ferry” 1932 r. źródło: Christie’s
10.12.2020 odbyła się kolejna historyczna aukcja sztuki. Tym razem sprzedano najdroższy do tej pory obraz w Polsce namalowany przez kobietę. “Czytająca I” Tamary Łempickiej z 1951 roku poszła pod młotek za 4,5 mln złotych. Choć charyzmatyczna malarka nie tworzyła w Polsce, a większość swojego życia spędziła we Francji i Stanach Zjednoczonych, to pozostaje naszą dumą narodową.
Tamara Łempicka, “Czytająca I”, 1951. źródło: Desa Unicum
Łempicka bije rekordy nie tylko na polskim rynku, ale należy również do światowej czołówki najdroższych artystek. Na międzynarodowych aukcjach jej prace osiągają kwoty – jak choćby 82 miliony złotych za “Portret Marjorie Ferry” z 1932 roku sprzedany na aukcji londyńskim Christie’s w lutym tego roku, co uczyniło ją najdroższym polskim dziełem w historii. Swój rekord ustanowił również Tadeusz Makowski, którego dzieło dzieło pt. „Dzieci i zwierzęta” osiągnęło cenę 4 484 000 zł z opłatą aukcyjną, stając się tym samym najdroższą pracą tego artysty na świecie.
Bolesław Cybis, „Boże Narodzenie w Łowiczu”, 1930. źródło: Desa Unicum
Kolejnym zaskoczeniem tego roku było 1,6 mln zł za dzieło pt. „Boże Narodzenie w Łowiczu” Bolesława Cybisa. Pozostałe sukcesy należały do mistrza sztuki konceptualnej – Romana Opałki, którego „Detal 3546421 – 3562392” z cyklu „1965/1 – ∞” na początku grudnia osiągnął cenę bagatela 3,1 mln zł podczas aukcji Desa Unicum.
Jacek Malczewski, “Artysta i Chimera”, 1906, źródło: Agra-Art
Podobną kwotę zapłacił za swój nabytek nowy właściciel płótna “Artysta i Chimera” Jacka Malczewskiego. Na licytacji przeprowadzonej 22 marca 2020 r. przez Dom Aukcyjny Agra-Art obraz z 1906 roku, został sprzedany za kwotę 3 658 000 zł (3,1 mln zł plus opłaty aukcyjne), ustanawiając nowy rekord aukcyjny tego artysty. Nie sposób pominąć w tegorocznym zestawieniu obrazu Jana Matejki „Portret prof. dra Karola Gilewskiego”, który sprzedano za 5 mln 900 tys. zł. Obraz do momentu licytacji “M22” Fangora pozostawał najdrożej sprzedanym obrazem w historii polskiego rynku aukcyjnego.
Jacek Malczewski, “Wizja Ezechiela”, 1917 rok, źródło: Polswiss Art
