Małgorzata Mirga-Tas laureatką Paszportu Polityki

Już od 1993 roku Tygodnik Polityka przyznaje wyróżnienia twórcom, którzy zasłużyli się w minionym roku, zarówno dla polskiej kultury, jak i sztuki.

Jak podkreślają organizatorzy, są to najbardziej niezwykłe Paszporty w historii tej nagrody. Większość zaplanowanych na 2020 rok wydarzeń kulturalnych odwołano, przesunięto, a w najlepszym razie przeniesiono do sieci. Ucierpieli wszyscy zatrudnieni w tej branży ludzie. Najbardziej – ci najmniej widoczni. Wśród artystów szczególnie mocno dotknięci zostali debiutanci wchodzący do rywalizacji o uwagę w potrzaskanym sezonie oraz ci, którzy są w najlepszym momencie swojej kariery, a ich najwybitniejsze osiągnięcia trafiają do zamrażarki albo prezentowane są na sali z ograniczoną widownią. Jednak to, jak poradziła sobie kultura w stanie klęski, zasługuje na osobną nagrodę.

Paszportami  nagradzani są wybitnie utalentowani młodzi twórcy, którzy w sposób szczególny wyróżnili się w danym roku swoimi artystycznymi działaniami i dokonaniami. Artyści, którzy kreatywnie reagują na zmieniającą się rzeczywistość, wyznaczają nowe kierunki w sztuce, twórczo wzbogacają kulturę polską i światową. W tym roku nagrodę główną w kategorii sztuk wizualnych zdobyła Małgorzata Mirga-Tas.

Za sztukę, która efektownie, niebanalnie i mądrze opowiada o tożsamości i dziedzictwie. Za szukanie w tradycji Romów ciągle aktualnych wartości i uniwersaliów.

Mówi o sobie, że ma trzy tożsamości: artystki, Polki i Romki. I ta ostatnia, konsekwentnie znajdująca wyraz w jej sztuce, ujmuje widzów swą autentycznością.

Malarka i rzeźbiarka pochodząca ze szczepu Bergitka Roma. Urodzona w 1978 roku, mieszka w Czarnej Górze, na pograniczu Spiszu i Podhala. Studiowała na ASP w Krakowie, gdzie zajmowała się także rzeźbą powstałą z tektury. Żyje w romskiej społeczności, którą przedstawia w autentyczny  i unikalny sposób. Stworzyła styl, dokumentujący kaskadę barw i tekstur charakterystyczną dla jej dziedzictwa kulturowego.

Mirga-Tas używa materiałów z prawdziwych ubrań, noszonych przez bliskie osoby, które reprezentuje w swojej twórczości. Dzięki temu obrazy nabierają dodatkowego wymiaru – są żywe, oryginalne, a przede wszystkim w rzeczywisty sposób oddają życie codzienne. Jej sztukę charakteryzuje bogactwo kolorów i ornamentów, jest bardzo dekoracyjne i żywe. Artystka maluje wręcz reporterskie kadry z życia społeczności, jak uchwycone na fotografii rodzajowe sceny z życia. Ukazuje życie najbliższych: sąsiadów, rodziny, romskiej społeczności. Piotr Policht nazwał to „strategią insajderskiego etnografizmu”. Artystka odczarowuje w ten sposób stereotypy związane z Romami. Daje nam wgląd w życie, które w bajkowy sposób wibruje kolorami. Przez sięgnięcie do korzeni, Mirga-Tas wydobywa z nich niepowtarzalne wzory, nastrój i autentyczne postacie. Jej styl jest jedyny w swoim rodzaju.

Poza tym podejmuje w swojej sztuce temat romskiej zagłady, nazwanej Porajmos (“pochłonięcie”).  Obok Żydów, Romowie byli najbardziej prześladowaną grupą. Laureatka Paszportu Polityki stworzyła pierwszy na świecie pomnik, upamiętniający zagładę tej grupy etnicznej. Drewniane przedstawienie kobiety i mężczyzny w upadku, stanęło w lesie obok Borzęcina Dolnego. Pomnik został zniszczony przez wandali, a następnie odbudowany.

Artystka w 2007 r. założyła także Romani Art – grupę, która ze swojego pochodzenia uczyniła inspirację. Kolejnym działaniem na rzecz romskiej społeczności jest The European Roma Institute for Arts and Culture (Eriac) w Berlinie, którego jest współtwórczynią. Poza tym organizowała plenery artystyczne w jej rodzimej miejscowości, co pokazuje skalę działań na rzecz grupy, którą przedstawia w swojej sztuce.

KRÓTKA HISTORIA PASZPORTÓW POLITYKI 2020

Paszporty Polityki to nagroda przyznawana przez tygodnik Polityka od 1993 r. Wymyślił ją wieloletni szef działu kultury Zdzisław Pietrasik. Od 28 lat wręczana jest każdego roku młodym twórcom i artystom za wybitne osiągnięcia artystyczne. Twórcy nagradzani są w następujących kategoriach: film, teatr, literatura, sztuki wizualne, muzyka poważna, muzyka popularna oraz, od 2016 r., kultura cyfrowa. Od 2002 r. przyznawana jest także nagroda specjalna dla Kreatora Kultury. To wyróżnienie otrzymują osoby lub instytucje, które w sposób szczególny i niestandardowy przyczyniają się do krzewienia kultury polskiej w kraju i na świecie.

Przez 27 lat istnienia nagrody Kapituła Paszportów Polityki uhonorowała 168 laureatów, w tym 212 artystów i twórców (licząc zespoły), oraz wyróżniła 22 Kreatorów Kultury. Widoczna jest dominacja stolicy jako miejsca urodzenia i wykształcenia nagrodzonych (ponad 36 proc.). Dla porównania – Gdańsk 11 proc., Kraków 7 proc., Poznań 6 proc., Łódź 4 proc. Warto zauważyć też sporą grupkę zwycięzców urodzonych za granicą, m.in. w Rosji, na Litwie, we Francji czy w Szwajcarii. Paszporty przyznawane są na ogół młodym twórcom między 30. a 40. rokiem życia, ale wśród laureatów zdarzali się też dojrzali artyści – 50- i 60-latkowie oraz nastolatkowie. Najniższą średnią wieku odnotowano w kategorii muzyka poważna (29 lat). W ostatnich latach wiek laureatów we wszystkich kategoriach zdecydowanie się wyrównuje (30+).

Kapituła dwa razy przyznała nagrody ex aequo i raz nagrodę specjalną pozaregulaminową, którą uhonorowano Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Wielu nagrodzonych w latach 90. to dzisiaj uznani twórcy, którzy wychowali nowe pokolenie artystów nagrodzonych Paszportami Polityki już w XXI w.

fot. Krzysztof Morcinek, źródło: Grand Prix Bielska Jesień 2015

mm/mat. pras.